گزارش: ملیحه اسناوندی
چهاردهم تیرماه سال۱۳۹۵ بود که رئیس‌جمهوری، لایحه ایجاد هفت منطقه آزاد تجاری-صنعتی و ۱۲منطقه ویژه اقتصادی را طی تشریفات قانونی به مجلس شورای اسلامی ارائه داد. پس از آن نیز دولت یک لایحه جدید در خصوص ایجاد منطقه آزاد قصرشیرین را به مجلس شورای اسلامی ارائه کرد تا ایجاد این هشت منطقه آزاد جدید در دستور کار مجلس شورای اسلامی قرار گیرد. براساس این لایحه، به دولت اجازه داده می‌شود در استان‌های گلستان (اینچه‌برون)، ایلام (مهران)، اردبیل (اردبیل)، سیستان و بلوچستان (سیستان)، کردستان (بانه، مریوان)، هرمزگان (جاسک)، بوشهر (بوشهر)، منطقه آزاد تجاری-صنعتی را در محدوده‌هایی که به تصویب هیات وزیران می‌رسد، ایجاد کند. اما با وجود اینکه این لایحه در کمیسیون‌های مربوطه در مجلس شورای اسلامی مورد بررسی قرار گرفته و قرار بود پیش از پایان سال۱۳۹۶ در صحن علنی مجلس طرح و تصویب شود، اما به دلیل همزمانی تصویب لایحه مذکور با بررسی لایحه بودجه سال۱۳۹۷ در مجلس شورای اسلامی و بعد از آن تعیلات نوروز شاهد طولانی شدن روند تصویب لایحه ایجاد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی جدید بودیم. اکنون نیز این لایحه در کمیسیون اقتصادی مجلس مسکوت مانده؛ به اعتقاد نمایندگان شرایط بد اقتصادی کشور باعث شده که این لایحه به صحن علنی مجلس نیاید و هنوز با گذشت سه سال از طرح آن، زمان دقیقی برای تصویب مشخص نیست.
اما بنابر اظهار نظر اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، در مدت بررسی لایحه افزایش مناطق آزاد و ویژه در کمیسیون‌های مجلس، بیش از ۷۰منطقه ویژه اقتصادی دیگر توسط نمایندگان به این لایحه افزوده شد. گفته می‌شود این نمایندگان باتوجه به انتخابات سال آتی مجلس و به منظور افزایش اقبال در حوزه انتخاباتی، اقدام به سهم‌خواهی از این لایحه کردند.
در این گزارش با نمایندگان در خصوص هدف برخی از وکلای ملت از پیشنهاد ۷۰منطقه ویژه اقتصادی و علت مسکوت ماندن لایحه افزایش مناطق آزاد در کمیسیون اقتصادی گفتگو کردیم. به اعتقاد این نمایندگان اولویت اصلی کشور در شرایط کنونی افزایش منطقه آزاد نیست، بلکه مشکلات ارز و بازار سکه دغدغه اصلی مجلس است؛ از این رو این لایحه با وجود اتمام بررسی در کمیسیون اقتصادی به صحن نیامده، اما با وجود تحریم‌های فعلی تشکیل این مناطق برای نجات‌بخشی از مشکلات اقتصادی کشور ضروری است.
انارکی محمدی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس:
آخرین جلسه کمیسیون اقتصادی برای بررسی لایحه مناطق آزاد
احمد انارکی محمدی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در خصوص وضعیت لایحه مناطق آزاد جدید در کمیسیون اقتصادی گفت: این لایحه به همراه نقشه‌هایی که پیوست بوده، آمده و در دست بررسی است. نکات و ایراداتی را نمایندگان مطرح کردند که در کمیسیون در حال بحث است و آخرین جلسه‌ای که در کمیسیون با آقای بانک داشتیم، موضوع مناطق آزاد و ویژه اقتصادی پیگیری شد و موافقت‌ها و مخالفت‌ها مطرح شد، ابهامات نیز در حال بررسی تا رفع شود.
وی در پاسخ به این سوال که آیا علت نیامدن این لایحه به مجلس به خاطر وضعیت اقتصادی است، گفت: خیر، این موضوع صحت ندارد و موضوع در حال بررسی بیشتر در کمیسیون است.
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در خصوص پیشنهاد نمایندگان برای اضافه کردن مناطق ویژه اقتصادی گفت: بعضی از مناطق شرایط لازم و توان کافی برای این موضوع دارند؛ نمایندگان نیز برای ایجاد انگیزه در ساکنین این پیشنهاد را مطرح می کنند. در کمیسیون هم این پیشنهاد بررسی می‌شود و اگر شرایط وجود داشته باشد با شکل‌گیری مناطق ویژه اقتصادی موافقت می‌کنیم، وگرنه ۷۰منطقه پیشنهادی همه شرایط لازم را برای شکل‌گیری مناطق ویژه اقتصادی ندارند، چون اینها زیرساخت و هزینه می‌خواهد و کسی مسئولیت به عهده نمی‌گیرد. این ۷۰منطقه نیز مثل همان بیست و خرده‌ای منطقه ویژه اقتصادی است که فعالیتی ندارند.
وی خاطرنشان کرد: پیشنهاد این ۷۰منطقه نیز به همراه ۷منطقه آزاد به زودی به صحن می‌آید.
انارکی در خصوص نگاه بهارستان‌نشین‌ها و سرانجام لایحه افزایش مناطق آزاد در مجلس گفت: در دو شرایط منطقه آزاد می‌تواند موثر باشد، اگر هدف در منطقه آزاد ایجاد تولید و تحقق آن با دید صادراتی باشد، این طبیعتا مثبت است؛ چون در منطقه آزاد تسهیل ارتباطات، مواد اولیه، حمل و نقل پول و بروکراسی کم اداری وجود دارد، پس می‌تواند برای کشور مفید باشد و صادرات نیز به سرزمین اصلی و هم سایر کشورهای دیگر انجام می‌شود. ضمن اینکه با تشکیل مناطق آزاد در مناطق مرزی ایجاد اشتغال هم می‌کنیم.
وی ادامه داد: خاصیت دیگر مناطق آزاد نگهداشت نیروی انسانی یا شهروندی در این مناطق است، چون اگر مناطق مرزی ما از نظر اشتغال و درآمد و سرانه مناسب نباشد، طبیعتا مهاجرت صورت می‌گیرد و این مهاجرت باعث می‌شود که هم مرزهای ما خالی شود و هم مجبوریم چندین برابر هزینه کنیم برای اینکه از مرزها توسط نیروهای نظامی انتظامی محافظت کنیم و هم اینکه مشکلات حاشیه‌نشینی و آسیب‌های اجتماعی و تداخل فرهنگ‌ها در سایر مناطق کشور ایجاد می‌شود.
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی ادامه داد: مواردی که گفته شد با هدف صادرات است، اما زمانی منطقه آزاد براساس واردات شکل می‌گیرد یعنی سرزمین اصلی و تحریم آنقدر شدید باشد که ما بخواهیم از مناطق آزاد برای تامین بعضی از مایحتاج عمومی سرزمین اصلی استفاده کنیم؛ با این نگاه اضافه کردن مناطق آزاد به صلاح نیست. اگر هدف در ایجاد منطقه آزاد روشن باشد و مجموعه امتیازاتی که داده می‌شود برمبنای آن هدف باشد، طبیعتا در تحقق آن، مناطق آزاد می‌تواند بهترین جا از لحاظ مکانی و چه از لحاظ سیاست‌گذاری باشد تا بتواند تامین کننده هدف ما قرار گیرد.
حسینی شاهرودی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس:
الزام وجود مناطق آزاد بخاطر تحریم‌های آتی
حسینی شاهرودی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی درخصوص آخرین وضعیت لایحه مناطق آزاد جدید گفت: منطقه آزاد دو بخش دارد، یک بخش نقشه‌هایی که داده نشده بود که بالاخره این کار انجام شد و تقریبا در مرحله نهایی شدن در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی است؛ چون طبق قانون نقشه جغرافیایی باید کاملا مشخص باشد و در موقعیتی باشد که زیرساخت‌های لازم در آن وجود داشته باشد. یک قسم دیگر، اصلاح منطقه آزاد است که آن هم در دستور است و هنوز کار جدی در کمیته نشده که ان‌شاالله این اقدام هم انجام می‌شود.
وی ادامه داد: به واسطه شرایط فعلی اقتصادی کشور و بحث لایحه مالیات ارزش افزوده در اولویت است و بعد از مالیات بر ارزش افزوده ان‌شاالله نوبت به لایحه افزایش مناطق آزاد می‌رسد.
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در پاسخ به این سوال که آیا با توجه به شرایط اقتصادی کشور تصویب این لایحه به صلاح است، گفت: با توجه به شرایط جدید کشور و فضایی که ما در آینده بخاطر تحریم‌ها پیش‌رو داریم، حضور و وجود مناطق آزاد اگر در برابر آنچه در برابر قانون پیش‌بینی شده جلو رود، می‌تواند کمک شایانی به اقتصاد مقاومتی و دور زدن تحریم‌ها کند و با نگاه صادرات‌محور در تامین ارز مورد نیاز کشور می‌تواند کارساز باشد.
حسینی شاهرودی در خصوص پیشنهاد نمایندگان برای ۷۰منطقه ویژه اقتصادی گفت: مناطق ویژه، مناطقی درون سرزمینی است که مرزی نیستند و صادرات‌محور هستند و صرفا با قصد تولیدات صادرات‌محور ایجاد می‌شود؛ وارداتی هم اگر در این مناطق باشد، واردات تکنولوژی و مواد اولیه است، نه مثل مناطق آزاد که شاهد واردات کالاهای مصرفی در آن هستیم که به مناطق اصلی می‌آید. اگر قرار باشد از مناطق ویژه کالایی صادر شود و به سرزمین اصلی بیاید، مشمول همان عوارض و مالیاتی خواهد بود که از مرزهای ما می‌آید.
وی خاطرنشان کرد: پس صرفا مناطق ویژه برای تولید محصولاتی است که صادرات‌محور باشند و یا نیاز اساسی داخل کشور را فراهم کند.
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در خصوص هدف نمایندگان از ارائه پیشنهاد این تعداد منطقه ویژه اقتصادی گفت: طبیعی است که نمایندگان همیشه پیشنهاداتی دارند و اگر شرایطش را داشته باشد، در کمیسیون بررسی می‌شود و نهایتا به دبیرخانه منطقه آزاد می‌آید. لذا اگر قابلیت منطقه ویژه وجود داشته باشد، در کمیسیون مطرح و مصوب می‌شود.
جعفرزاده ایمن‌آبادی، نماینده مردم رشت در مجلس:
نسخه واحدی برای مناطق آزاد وجود ندارد
غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی، نماینده مردم رشت در مجلس شورای اسلامی در خصوص لایحه افزایش مناطق آزاد گفت: دو موضوع برای مناطق آزاد مطرح است، اول اینکه منطقه آزاد فی‌النفسه خوب است یا نه و دوم اینکه این مناطق آزاد عملکرد خوبی دارند یا نه. من فکر می‌کنم در اینجا کمی خلط مبحث می‌شود، چراکه اگر مناطق آزاد ما عملکرد خوبی ندارد یا به خاطر مدیریت ضعیف است و یا در برنامه‌ریزی مشکل دارد و یا ایراد نظارتی وجود ندارد، اینها دلیل