مناطق آزاد و ویژه، مدیریت دانش چابک و جهش تولید در عصر پساکرونا

به گزارش اخبار آزاد مناطق، این دانش علاوه بر آن که می‎تواند به ایجاد مزیت‎ها و ظرفیت‎های اقتصادی در صنعت، تجارت و تولید محصول کمک کند، اشتراک آن میان افراد و گروه‌ها می‎تواند مزیت‎های رقابتی و اقیانوس آبی را در خلق بازار‎ها به همراه آورد. هم چنانکه می‎تواند به تقویت اطلاعات کارشناسی و توسعه اطلاع‌رسانی اقتصاد محور کمک کرده و موجبات هم‌افزایی و تولید دانش جدید را در جریان اشتراک و یادگیری‎های سازمانی فراهم نماید.

دانش آمیخته از اطلاعات و خبرگی به همراه تجربه افراد در مجموعه سازمانی حاوی حقایق و ایده‌هایی است که به طور منطقی با نتایج حاصله به صورت چندوجهی و پیچیده، واضح، توزیع‌پذیر، کاربردی و فیزیکی قابل ارائه است.

دانش مبتنی بر اطلاعات که با تجربه‌ها، باورها و ارزش‎های سازمانی به همراه تجربه کارشناسی فرد دگرگون و بارور می‎شود و نقش خود را در سودآوری و توسعه سازمانی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نشان می‎دهد، به طوری‌ که سازمان‎های مناطق می‎توانند از دانش حاصله در نحوه انجام امور و ارائه خدمات نیز استفاده کنند.

مدیریت دانش به منزله اشتراک در عمل، زاییده هم‌افزایی و توسعه دانش و یادگیری سازمانی است که با بهره‌گیری از داده‎ها و اطلاعات درهم آمیخته با مهارت‌ها، شایستگی‌ها، تعهدات و انگیزه‎های درونی انسانی سازمان همراه است که در قالب مفاهیم، دیدگاه‎های عرضه شده و روابط کاری خود، پیش برنده موید قتصاد فراصنعتی مناطق آزاد و ویژه است.

اهمیت دانش، امروز در بنگاه‌های اقتصادی ازجمله مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نشان از ایجاد ارزش در این سازمان‎ها برای پیشتازی در اقتصاد مدرن، علم، نوآوری و قدرت حاصله تولید و جهش آن در اقتصاد به منزله ابزار قدرت است و اشاعه آن برای مدیران زمانی مشخص می‎شود که درک کنند تنها با ابزار دانش و ذهن کارشناسی می‎توانند در نگاه سودآور فعالان اقتصادی رسوخ کرده و خود مزیت رقابتی پیدا کنند و به اهداف سازمانی‌شان نائل شوند.

قدرت دانش برای کارکنان زمانی آشکار می‎شود که از توجه ویژه مدیران به بهره‌مندی از دانش خود برخوردار باشند. از این رو، هم از نظر مدیران و هم کارکنان، دانش به مثابه ابزار قدرت به‌ عنوان مبنای هر گونه رشد و توسعه ای محسوب می‎شود. هر چند آن چیزی که امروز منجر به ایجاد مزیت‎های اقتصادی در ورطه پدیده اقیانوس آبی است، جمله اشتراک دانش قدرت بوده که جایگزین دانش قدرت شده است.

اشتراک دانش گستره وسیعی از رفتارهای پیچیده و چندوجهی سازمانی است. فرآیندی اجتماعی و ارادی برای انتقال، جذب و استفاده مجدد از دانش موجود برای دستیابی به اهداف سازمانی بوده و این دانش می‎تواند در فرم‎های کاغذی یا الکترونیکی در ذهن کارکنان ذخیره شود. این همان توسعه روح جمعی در جهت تحقق اهداف هولوگرافیک سازمانی است که در هویت سازمانی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی قابل درک است.

فرآیند اشتراک دانش نیز معمولا در یک چرخه اتفاق می‎افتد و آن شامل شناسایی و ذخیره، استفاده، خلق دانش جدید و اشتراک مجدد فردی و اجتماعی است. اشتراک دانش در فرآیند مدیریت دانش شامل چندین فعالیت کلیدی است که مشتمل بر به دست آوردن دانش، به کار بردن دانش، یادگیری، تسهیم و مبادله دانش، ارزیابی دانش، ایجاد و تثبیت دانش و استفاده بهینه از دانش است.

البته پنج فعالیت عمده شامل کسب دانش، گزینش دانش، درونی‌سازی دانش، بیرونی‌سازی دانش و عمومی‌سازی دانش را هم می‎توان به چگونگی اشتراک دانش در فرآیند مدیریت دانش در سازمان‎های مناطق افزود. علاوه بر این موارد می‎توان به شناسایی و تولید دانش، ذخیره‌سازی و کدگذاری دانش، توزیع و انتشار دانش، بهره برداری و بازخورد گرفتن از دانش هم در مسئله اشتراک دانش و فرآیند مدیریتی آن اشاره کرد.

توجه به این موضوع‌ها کمک می‎کند تا مزایایی ازجمله خلق دانش، خلاقیت، نوآوری، ابتکار، افزایش کیفیت خدمات و فرآیند تحویل محصولات، رضایت بیشتر مشتریان، یادگیری سازمانی، پاسخ گویی سریع، توسعه محصول و راهبردهای سازمانی، کاهش فاصله زمان طراحی و تولید، حفظ و توانمندی بیشتر کارکنان، کاهش هزینه‌ها، توسعه عملکردها، تصمیم‌گیری بهتر و جلوگیری از مرگ دانش در سازمان‎ها به ‌وجود آید.

از آنجایی که همه روش‌های فناوری ارتباطات و اطلاعات به عنوان ابزاری برای سهولت، سرعت و حذف محدودیت‌های زمانی و مکانی در اشتراک دانش قلمداد می‎شوند، علاوه بر روش‎های مستندسازی و تعاملی، انجام روش‎های اشتراک دانش در بستر شبکه‎های داخلی درون سازمانی (اینترانت) چه برای ذخیره‌سازی دانش در بانک‎های اطلاعاتی و چه برای پاسخگویی کارکنان به مسائل و مشکلات کاری دیگر همکاران و چه برای تعامل و بحث و مذاکره، ازجمله فعالیت‌هایی است که در راستای استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات برای بروز رفتار اشتراک دانش کارکنان صورت می‎گیرد.

بسیاری از سازمان‎ها حتی یک گام جلوتر رفته و فراتر از طراحی و استفاده از نرم‌افزارهای ویژه مدیریت دانش و اینترانت از ابزارهای شبکه جهانی اینترنت برای اشتراک دانش درون‌سازمانی خود استفاده می‎کنند. این توجه به خصوص معطوف به جذب سرمایه‎گذاری و حضور فعال در بازارهای منطقه‌ای و بین‎المللی است. اهدافی که با تولید، صادرات، ایجاد فرصت‎های شغلی و اشتغال سالم و مولد همراه است.

با توجه به نقش تعیین کننده فناوری ارتباطات و اطلاعات به عنوان جزء جدانشدنی سازمان‎های مناطق آزاد و ویژه اقتصادی و اهمیت و نقش آنها در بهبود فرآیندهای سازمانی در حوزه مدیریت دانش، باید گفت امروزه بسیاری از روش‌های مستندسازی و تعاملی اشتراک دانش از طریق سامانه‎های فناوری اطلاعات و ارتباطات در بستر شبکه‎های اینترنت و اینترانت مورد استفاده قرار می‎گیرد.

انواع وبلاگ‌ها، سایت‎های اینترنت، رایانامه، ویدئو کنفرانس، چت، آموزش مجازی، نرم‌افزارهای مدیریت دانش، سامانه‎های خبره و شبکه‎های تعامل اجتماعی، نمونه‌هایی از کاربرد تعامل میان افراد در جهت اشتراک دانش و شفافیت امور است که می‎توان از طریق آنها حتی در مرزهای جغرافیایی دور به اشتراک گذارده شود.

در سال‌های اخیر با رشد آموزش‎های مجازی و دانشکده‎های الکترونیکی، گامی موثر در امر تسهیل آموزش و ارتباطات برداشته شده و حتی اشتراک‌گذاری دانش در سازمان‌ها باعث شده تا راهی برای ایجاد و کسب مزیت‎های رقابتی و رشد اکوسیستم کارآفرینی و کسب و کارهای نوپا به ‌وجود آید.

از کاربردهای مختلف فناوری ارتباطات و اطلاعات به مثابه تاثیرگذاری در مدیریت اشتراک دانش می‎توان به موتورهای جست و جو، پرتال‎های شبکه، سامانه‎های‌DSS، CAD، اینترانت‌ها، رایانامه‎ها و گروه‎های مجازی اشاره کرد که باعث افزایش سطح تخصصی افراد شده و زمینه‌ساز خلق موقعیت‎های جدید اقتصادی می‎شود.

استفاده موثر از شبکه‎های ارتباطی رایانه‌ای و پایگاه داده‎ها، شیوه تبدیل دانش پردازش شده را تسهیل کرده و همگانی شده آن را تسریع می‎کند. از این رو، استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات امکان دسترسی سریع به حجم زیادی از داده‎ها و اطلاعات را برای تصمیم‌سازی افراد و تصمیم‌گیری مدیران در سازمان‌ها فراهم کرده و همکاری از راه دور را ممکن می‎سازد. هر چند باید هماهنگی و انسجام لازم را میان نظام‎های فناورانه و فرایند کاری کارکنان برای تسهیل اشتراک دانش در سطح سازمان‎ها بوجود آورد.

از نمونه‎های ابزار اشتراک دانش تحت شبکه می‎توان از ویکی‌های مبتنی بر ابزارهای فرامتن تحت شبکه برای تسهیل تجمع و اشتراک دانش، وب‌کیوب‌ها برای فراهم کردن محیطی برای اشتراک دانش و تجربه افراد یا گروه‌ها، فلیکرها برای اشتراک‌گذاری تصویر و ویدئو و جوامع برخط، توئیتر برای اشتراک‌گذاری اطلاعات با خواندن یا اشتراک گذاشتن توئیت‎ها به دیگر کاربران، دیگ (Digg‌) به منزله یک وبگاه پیونددهی جمعی، و استفاده از ابزارهای تحت شبکه برای به اشتراک گذاشتن دانش شامل آموزش مجازی، شبکه‎های اجتماعی مانند فیس‌بوک، توئیتر و لینک‌این(Linkd in)، اینترنت و اینترانت مانند ایمیل، ویدئو کنفرانس، چت، وبلاگ، مسنجرها، فروم و همچنین تحلیل شبکه اجتماعی مانند تحقیق شبکه من (My net research).

همه این ابزارهای اشتراک دانش تحت شبکه می‎توانند نقش بسزایی در بهبود فرآیند اشتراک دانش در سازمان‎های مناطق آزاد و ویژه اقتصادی برای ظرفیت‌سازی و خلق مزیت و تامین بازار محصولات تولیدی، نرم‌افزاری و خدماتی برای تغییر محسوس در زندگی مردم باشند.

تولید در فضای رقابتی امروز، مستلزم پژوهش‎های جدید و یافتن راهکارهای متناسب با نیاز جامعه مصرفی است که در عصر هژمونیک ویروس صنعتی کرونا در جهان، رویکردی دیگر را با هدف تقویت صنایع داخلی و اقتصاد مصرف می‎طلبد که باید مطمح نظر تولید‌کنندگان و فعالان اقتصادی مناطق آزاد و ویژه قرار گیرد. تغییر نگاه مصرف‌کنندگان لزوما تغییر مناسبات تولید و پردازش منابع را بوجود آورده است.

به نظر می‎رسد فضای اقتصاد دولتی دوباره سیطره خود را بر فرورفتگی اقتصاد بخش خصوصی به وجود آورده است.

از این رو باید نقش اقتدار سازمانی مناطق آزاد و ویژه پررنگ‌تر شود و بخش خصوصی بیشتر در چتر حمایتی قرار گیرد. اعطای مشوق‎های تولیدی به همین منظور می‎تواند معادله تولید برای مصرف را در مناطق خارج از نیاز بازار تعریف کند؛ به طوری که اقتصاد مصرف در عصر پساکرونا تعریفی دیگر پیدا می‎کند، نوع عرضه کالاها و خدمات تولیدی متفاوت خواهد بود.

تبلیغات نوعی دیگر و در عمل دنیای مجازی حاکمیت پیدا خواهد کرد. بنابراین، مدیریت دانش در عمل روابط اقتصادی را تنظیم خواهد کرد. اشتراک دانش باید بتواند نقش خود را در فرآیند خلق دانش و فزایش کیفیت و تولید محصولات با کیفیت بالا و خدمات مناسب ایفا کند. اهمیت پژوهش در رشد و توسعه عملیات اقتصادی مناطق آزاد و ویژه حائز اهمیت است.

نقش پژوهش در رشد و توسعه صنعت مناطق آزاد

پژوهش، مطالعه آگاهانه، برنامه‌ریزی شده و روشمند برای رویارویی با مسائل پیچیده ازجمله صنعت و تولید و تجارت است که با توجه به تحولات روزافزون بشر، جایگاه خاصی در اقتصاد جامعه پیدا کرده است. هدف گسترش شناخت مرزهای علمی و کاربرد آن برای بهبود زندگی، در جهت نوآوری و ایجاد فرآورده‌ها، فرآیند‌ها، وسایل و ابزار، نظام‌ها، خدمات و روش‌های جدید که در پایان منجر به رشد و توسعه می‎شود، صورت می‎پذیرد.

نوع و سطح فعالیت‌های پژوهشی یکی از شاخص‌های اصلی توسعه و پیشرفت محسوب می‎شود، به طوری که موفقیت در تمام فعالیت‌های مربوط به توسعه صنایع، کشاورزی، تجارت، خدمات به گونه‌ای به گسترش فعالیت‌های پژوهشی بستگی دارد. امروزه پژوهش به معنای جمع‌آوری اطلاعات در امور واقعی و اقدام به توضیح آنها براساس قواعد و روش‌های علمی صورت می‎گیرد.

‌برخلاف گذشته که محقق بدون روش تحقیق اقدام به پژوهش می‎کرد، امروز تحقیقات براساس روش‎ها و مدل‎ها و چهارچوب نظری صورت می‎گیرد، تا جایی که براساس تفاوت مدل‎ها و نظریات، نتایج موضوعات به طور قطع یکسان نخواهد بود. به همین دلیل سیر تحقیقات براساس نظریات متفاوت است. حوزه صنعت نیز از این قاعده مستثنا نبوده و نیست. در کشورهایی که پس‌انداز ملی به سمت سرمایه‎گذاری هدایت می‎شود، پژوهش جایگاه اساسی داشته و شرکت‎های دانش‌بنیان و مراکز رشد، پارک‎های علم و فناوری، مراکز شتاب‌دهنده برای تجاری‌سازی و آکواریوم‎های فناوری در جهت خلاقیت و نوآوری و شکوفایی تاسیس می‎شوند.

در سال‌۹۴ بالغ بر ۶۸واحد تولیدی با فناوری نوین در این مناطق وجود داشته که در سال‌۹۸ به ۲۱۸واحد فعال رسیده و ۱۵۰واحد اضافه شده است. هر چند وقتی پس‌انداز ملی اندک باشد و یا این که سود سپرده‎ها در بانک‎ها بیش از سود سرمایه‎گذاری باشد، به دلیل عدم استقبال مردم برای سرمایه‎گذاری، پژوهش نیز در صنعت جایگاهی نداشته و از این‌رو، فرصت‎های شغلی نیز ایجاد نمی‌شود.

در کشورهای پیشرفته در زمان دفاع پایان‌نامه‎های دانشجویی در مقاطع تحصیلات تکمیلی، حتما صاحبان کارخانه‎ها و واحدهای اقتصادی حضور دارند و نتایج تزها و رساله‎های دانشجویی را پیگیر هستند. به طوری که این پایان‌نامه‎ها، کاری صرفا برای نمره نبوده و پس از دفاع، تازه کار دانشجو برای ادامه کار و پیگیری نتایج آن شروع می‎شود.

بدین دلیل باید در حوزه صنعت ارتباط دانشگاه با صنعت برقرار شود و این همانا توجه به اهمیت تاثیرگذاری پژوهش در رشد و توسعه صنایع مختلف در مناطق آزاد و ویژه است.

در ایران و به ویژه مناطق آزاد نیز باید این خلاء برطرف شده و نزدیکی تنگاتنگی بین صنعت و دانشگاه‎ها به وجود آید تا تولید، تجارت و گسترش صادرات جایگاه مناسبی در اقتصاد پیدا کند. کسب و کارهای استارت‌آپی در مناطق آزاد متفاوت است. به طوری که در مناطق ارس و اروند در زمینه تولید و انرژی، در انزلی و کیش در حوزه خدمات فنی مهندسی و فناوری اطلاعات، در چابهار و قشم از نوع خدمات گردشگری و تکنولوژی و در ماکو از نوع کشاورزی و لجستیک است.

علاوه بر امتیازات عمومی فعالیت اقتصادی در مناطق آزاد، تشکیل مراکز نوآوری و فناوری در مناطق آزاد با همکاری و راه‌اندازی شتاب‌دهنده‌های برتر کشور عملیاتی شده است. زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و همچنین امکان بازار مناسب صادرات از دیگر مواردی است که برای این شرکت‌ها در مناطق آزاد ایجاد شده است. این در حالی است که واحدهای صنعتی توانمند مستقر در مناطق آزاد می‌توانند بخشی از بازار مورد نظر استارت‌آپ‌ها را فراهم کنند تا همکاری‎ها را در آن بخش محقق کنند.

زیست‌بوم‌های مورد نیاز و نوپا بودن فرآیند جذب استارت‌آپ‎ها در مناطق آزاد ازجمله مواردی هستند که می‌توانند موضوعاتی برای جذب مراکز جمعیتی و تجهیز زیرساخت‎های مورد نیاز برای آینده نیز باشند.

در سال‌۹۴ تعداد ۱۱۰شرکت دانش‌بنیان و فناور در مناطق آزاد کشور فعالیت داشتند که این رقم در پایان سال‌۹۵ با افزایش ۹۰شرکت به رقم ۲۰۰واحد رسید و در سال‌۹۶ به ۲۴۸واحد رسیده است. این رقم با بهبود فضای کسب و کار در مناطق آزاد به بیش از ۳۰۰واحد رسیده است.

عوامل توسعه پژوهش را می‎توان به سه بخش عوامل سخت‌افزاری، عوامل نرم‌افزاری و نیروی انسانی تقسیم کرد. عوامل سخت‌افزاری همه امکانات فیزیکی و زیرساخت‌های بنیادی را شامل می‎شود که امکان انجام پژوهش در حوزه‌های مختلف را برای پژوهشگران فراهم می‎آورد. وجود ابزارهای پژوهشی از قبیل دستگاه‌ها و آزمایشگاه‌های پیشرفته و امکانات شبکه‌ای و رایانه‌ای ازجمله این منابع سخت‌افزاری محسوب می‎شوند. امکانات نرم‌افزاری، جریان اطلاعات و دانش میان پژوهشگران است که از طریق نشریه‎ها و منابع علمی دیگر به صورت چاپی یا الکترونیکی صورت می‌گیرد.

بخش سوم‌، مجموعه نیروی انسانی و پژوهشگرانی را شامل می‎شود که با دانش و تلاش خود می‎توانند امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری را به خدمت گرفته و طرح‌های پژوهشی گوناگون را تدوین و اجرا کنند.

علاوه بر این، توسعه آتی پژوهش در هر کشوری مبتنی بر گسترش رویکرد پژوهش‌مدار در آموزش آن کشور است که از سطح آموزش ابتدایی آغاز شده و تا پایان تحصیلات دانشگاهی استمرار می‎یابد. نهادینه شدن پژوهش و کاربردی شدن آن در اجرا و عمل شکل می‎گیرد و صنعت ازجمله مولفه‌هایی است که می‎توان از پژوهش برای تجاری کردن ایده‎ها در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی استفاده کرد.

با توجه به اهمیت پژوهش‌های کاربردی در پیشبرد اهداف و ماموریت‌های مناطق آزاد و ویژه اقتصادی برای تجاری‌سازی ایده‌ها و طرح‌های اقتصادی و اتفاق‌های جدید در اواخر دهه دوم قرن بیست و یکم ناشی از ویروس کرونا که همه فعالیت‌های جمعی را در عرصه اقتصاد تحت تاثیر قرار داده است، ساز و کار مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نیز از این مسئله دور نبوده و مبانی و ماموریت‌های توسعه‌ای مناطق را دچار چالش‌های عدیده‌ای ساخته است.

از این‌رو، لازم است رویکردهای تقویت سازمان‌های مناطق در جهت حمایت از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی تقویت شده و شرکت‌های خدمات مشاوره اقتصادی برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی همراه با تهیه گزارش‌های فنی اقتصادی و مالی براساس اولویت‌های تولیدی و خدماتی اقلام وارداتی کشورهای همجوار مورد تشویق قرار گیرد.

به علاوه، شرکت‌های خدمات صادراتی و بازاریاب برای فروش تولیدات و محصولات ساخته شده تقویت و دفاتر نمایندگی مناطق آزاد و ویژه در کشورهای همجوار برای شناسایی نیازها و اقلام تولیدی و نرم‌افزاری مورد توجه قرار گیرند.

شرکت در اکسپوها برای شناساندن توانمندی‌های صادراتی مناطق، به مثابه فرصتی برای بازاریابی خارجی و معرفی ظرفیت‌های صادراتی ایران مدنظر قرار گیرد. برگزاری همایش صادرکنندگان برتر ایران در مناطق آزاد می‌تواند استفاده دو سر سود را هم برای اقتصاد مناطق آزاد و ویژه باز کند و هم دانایی و توانایی مدیران مناطق آزاد را برای کسب آگاهی تخصصی از طریق صادرکنندگان بیافزاید.

همچنین فرصت‌های بیشماری را که حداقل به صورت بالقوه در مناطق آزاد ایران وجود دارد، برای کاهش قیمت تمام‌شده و رقابت‌پذیری تولیدات صادراتی بر روی صادرکنندگان بگشاید. این کار می‌تواند مکمل برگزاری همایش سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی باشد که هرازگاهی در یکی از این مناطق برگزار می‌شود.

وارونگی سرمایه و بحران‌های مالی غرب که ذاتی نظام سرمایه‌داری است و هرازگاهی خود را در عرصه اقتصاد نشان می‌دهد، می‌تواند منافع گشایش بازار ایران به سوی کشورها را به صورت دوطرفه از سوی کشورهای علاقه‌مند به فعالیت در ایران تضمین کند. به ویژه که بهترین فرصت برای توسعه و رشد صنایع صادرات مجدد از طریق مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران، برنامه‌ریزی و تهیه اکشن پلان برای رشد آنها مبتنی بر صادرات مجدد براساس اقلام وارداتی کشورهای همجوار ایران است.

مناطق آزاد و ویژه ایران به مثابه فرصت‌های رقابتی اقتصاد ایران می‌توانند ارزان‌ترین بازار برای صدور مجدد فرآورده‌های فناوری اطلاعات اعم از سخت‌افزاری و نرم‌افزاری رایانه ازجمله قطعات الکترونیک، لوازم برقی با توجه به فرآیند کامپیوتری شدن این کشورها با مشارکت خارجی‌ها باشند.

این همکاری مشترک با مونتاژ محصولات با لیسانس و تولیدات شرکت‌های بزرگ بین‌المللی می‌تواند زمینه‌هایی برای رشد صادرات مجدد به بازارهای هدف منطقه‌ای از طریق مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران باشد تا ضمن ایجاد فرصت‌های جذب سرمایه‌گذاری ایرانی و خارجی، زمینه‌ساز فرصت‌های جدید شغلی برای ایجاد اشتغال و به کارگیری نیروی‌ کار در این مناطق شود.

همچنین اجرای پروژه‌های جدید شامل طرح‌های فولاد، لوازم ساختمانی، ماشین‌آلات و وسایل حمل ‌و نقل از اهمیت چشمگیری برای رشد صادرات مجدد با همکاری مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران برخوردار است. به علاوه، توجه به راهکار صادرات مجدد از طریق این مناطق با همکاری سایر کشورها ضرورت بسیار دارد.

مهم‌ترین بازارهای صادرات مجدد ایران می‌تواند کشورهای هندوستان، عراق، پاکستان، کشورهای افریقایی، آسیای مرکزی و به‌ طور کلی بازارهای طبیعی همجوار ایران را در بربگیرد. از این رو، رونق صادرات مجدد و ترانزیت می‌تواند از برنامه‌های مهم مناطق برای تقویت اقتصاد ایران در مناطق آزاد برای تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی باشد.