گفت‌و‌گوی اختصاصی با دکتر غلامرضا سلیمانی مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ماکو:ایجاد زنجیره تولید، ضامن توسعه پایدار مناطق‌آزاد

گفت‌و‌گو:مرضیه‌حسینی

منطقه آزاد ماکو به عنوان بزرگترین منطقه آزاد ایران و همچنین دومین منطقه آزاد جهان از منظر مساحت و نیز دروازه ورود به اروپا در کشور شناخته شده است؛ شاید با توجه به کم‌سابقه و جوان بودن منطقه آزاد ماکو در نگاه اول توقعی از تحول عجیبی در منطقه نداشته باشیم، اما با نگاهی به این منطقه و دستاوردهایی که در آن به واسطه ایجاد منطقه آزاد به وجود آمده است، می‌توان به اهمیت نقش و تاثیرگذاری ایجاد منطقه آزاد پی برد. ساخت بزرگراه‌ها و اتوبان‌ها، نیروگاه، بهسازی مرز بازرگان، احداث فرودگاه بین‌المللی منطقه آزاد ماکو و ده‌ها پروژه بزرگ با سرمایه‌گذاری مستقیم سازمان منطقه آزاد ماکو و بدون هیچ بودجه دولتی نشان از عظم مدیران این منطقه در توسعه کشور خصوصا منطقه ماکو است.
از این رو، با توجه به افتتاح رسمی فرودگاه بین‌المللی ماکو به دستور ریاست محترم جمهور، پای صحبت مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ماکو جناب دکتر غلامرضا سلیمانی نشستیم تا با ظرفیت‌ها و مزیت‌های منطقه در تمامی حوزه‌ها ازجمله صنعتی، تجاری، کشاورزی، گردشگری و لجستیک بیشتر آشنا شویم؛ مدیری که با ورود خود و پیاده‌سازی و برنامه‌ریزی مدل مدیریت زنجیره تولید در منطقه آزاد ماکو، نوید‌بخش توسعه‌ای پایدار در آینده این نقطه استراتژیک کشور است.

تدوین برنامه راهبردی جهت مدیریت و پیشرفت پروژه‌ها

منطقه آزاد ماکو در دولت تدبیر و امید کار خود را آغاز کرده و از سال‌۹۲ به صورت رسمی فعالیت منطقه شروع شده است. با زحماتی که مدیران قبلی کشیده بودند، یکسری بسترها در منطقه ایجاد شده بود و ما هم براساس سیاست‌های کلی که دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد، ستاد اقتصاد مقاومتی و دولت محترم داشتند و با توجه به شرایط جدیدی که برای کشور به وجود آمده است و توقعاتی که هم دولت از مناطق آزاد کشور دارد و هم محدودیت‌هایی که برای مناطق آزاد ایجاد کرده‌اند که می‌توان گفت بیزینس مدل مناطق آزاد در حال تغییر است و با توجه به تغییراتی که در نرخ ارز و شرایط جدید اقتصادی ایجاد شده، در حال حاضر در منطقه آزاد ماکو نیز مبتنی بر این شرایط جدید و سیاست‌های کلی‌، اولین کاری که شکل گرفت این موضوع بود که متوجه شویم که منطقه چه محورهای توسعه‌ای دارد و وضعیت این محورها از لحاظ مزیت‌های نسبی و رقابتی با توجه به شایستگی‌های نسبی که منطقه دارد در چه وضعیتی قرار دارد و چه اتفاقاتی تاکنون در این خصوص رخ داده تا مبتنی بر این بیزینس لاین‌ها، برنامه‌های راهبردی و جامعی تدوین گردد و با همکاری و کمک همکاران سازمان، با توجه به جلسات و کارگروه‌های تخصصی که تشکیل شد، این برنامه و سند راهبردی تدوین گردیده که بر مبنای آن پروژه‌های کلی در سه شهرستان منطقه عملیاتی خواهد شد و در حال مکانیزه کردن این سند می‌باشیم که بتوانیم با ساختار کنترل پروژه و سیستم داشبورد مدیریتی همه پروژه‌ها را رصد نماییم تا انشاالله شاهد تحقق همه اهداف در منطقه آزاد ماکو باشیم.

اهمیت برنامه‌ریزی بر محور سند توسعه

وقتی یک نقطه‌ای مدل توسعه آن بر محور توسعه منطقه‌ای ترسیم شده است، بسیار مهم است که بتواند یک سند راهبردی داشته باشد تا نقشه راهی در مسیر توسعه منطقه گردد و کلیه برنامه‌ها و اهداف بر مبنای این سند توسعه با برنامه زمان‌بندی مشخص روبه جلو پیش برود.
از دیگر برنامه‌های تعریف شده در دوره جدید این بود که، با توجه به پروژه‌های ریز و درشت زیادی که عمدتا پروژه‌های عمرانی و زیرساختی در منطقه بودند و به دلیل نوسانات ارز و یا بعضا محدودیت‌ها در جهت تامین قیر مورد نیاز دچار مشکل شده و پروژه‌ها نیمه‌کاره رها شده بود و پیمانکاران به دنبال پایان دادن به قراردادها به دلیل شرایط پیش آمده بودند؛ چراکه به اتمام رساندن پروژه برای آنان صرفه اقتصادی نداشت، تمام تلاش‌مان این بود که با عنایت به محدودیت منابع و با توجه به اینکه خیلی از پروژه‌های در داخل منطقه قرار داشتند، سعی کردیم شرایط را به گونه‌ای برای پیمانکاران مهیا نماییم تا مجددا روی پای خود ایستاده تا‌ بتوانیم پروژه‌های راه‌سازی را به جلو ببریم، زیرا یکی از محدودیت‌های عمده منطقه آزاد ماکو، نیاز اتصال به بزرگراه‌ها و آزاد‌راه‌های مهم کشور و نبود راه‌آهن و ریل است. همچنین در حوزه فرودگاه هم زحمات بسیار زیادی کشیده شده بود، اما برای رسیدن و تبدیل شدن به ظرفیت یک میلیون مسافر نیاز به یک پلن جامع دارد تا در ابتدا منطقه برندسازی شود و سپس بتوانیم به این اهداف دست پیدا کنیم. همه این موارد اولویت‌های اساسی بوده که در کنار سند توسعه پیگیری نموده‌ایم و خود را مکلف و موظف کرده‌ایم که با وجود همه مشکلات تمامی اهداف تحقق پیدا کند.
سال گذشته بودجه منطقه نوشته شده بود و اصلاحیه ما هم برای سال‌۹۷ خیلی کاهش نداشته و در حدود ۶درصد بوده است؛ با توجه به اینکه در حال حاضر درآمدهای سازمان در حدود ۳۰درصد محقق شده، اما تا پایان سال از روش‌های تامین مالی دیگری هزینه‌ها را تامین خواهیم کرد تا صرفا درآمدهای وارداتی را که در حال حاضر کاهش پیدا کرده، شاهد نباشیم.

برندسازی منطقه با استفاده از ظرفیت گردشگری

با توجه به وجود شهرستان، روستا، اداره‌جات و فرمانداری در منطقه آزاد ماکو و لزوم ایجاد هم‌افزایی بین این مجموعه‌ها، این منطقه آزاد با مناطق آزاد دیگر بسیار متفاوت است و در این راستا شورای اداری در سازمان تشکیل گردید تا با هم‌افزایی صورت گرفته بر روی پروژه‌ها و برنامه‌ها بتوانیم شاهد سرعت گرفتن همه امور در منطقه آزاد ماکو باشیم.
بحث دیگر، خود منطقه آزاد ماکو است؛ این منطقه در کشور زیاد شناخته شده نیست و بسیار جوان است؛ وقتی می‌گوییم منطقه آزاد ماکو، شهر ماکو و یا مرز بازرگان در ذهن افراد تداعی می‌شود؛ در این راستا مطالعات برندسازی منطقه را با محوریت هویت‌یابی منطقه با یک تیم مشاوره‌ای و با حمایت معاونت فرهنگی و پشتیبانی سازمان منطقه آزاد ماکو و دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد شروع کرده‌ایم تا برنامه برندسازی مشخص شود و سپس برنامه جامع بازاریابی و پس از آن برنامه یکپارچگی ارتباطی منطقه را پیش ببریم. در کنار این موضوعات، جشنواره بسیار موفقی در حوزه بوم‌گردی برگزار نمودیم، با توجه به اینکه تمرکز ما بر روی جذب سرمایه‌گذاری درخصوص مزیت‌های اصلی امروز کشور و منطقه است و بیشتر دنیا به سمت حوزه گردشگری پیش می‌رود و موضوع بوم‌گردی هم مزیت بسیار خوبی در منطقه آزاد ماکو دارد، به این سمت حرکت کرده‌ایم. امروزه بخش عمده سرمایه‌گذاری در دنیا در حوزه گردشگری و نیز مباحث لجستیک است، استفاده الکترونیکی و ایجاد بسترهای علم و فن‌آوری روز دنیا در بستر اینترنت در این صنعت؛ ما هم در منطقه آزاد ماکو ذیل محورهای توسعه منطقه‌ای، مبحث لجستیک و گردشگری را به عنوان کارهایی که باید توجه بیشتری داشته باشیم، مدنظر قرار داده‌ایم تا بتوانیم به شایستگی ویژه منطقه آزاد ماکو تبدیل‌شان کنیم، با توجه به اینکه در این بخش‌ها نیاز به یکسری زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها دارد و این منطقه برخی از این قسمت‌ها به صورت طبیعی وجود دارد که جزء مزیت‌های اصلی ما محسوب می‌شوند، ولی باید سرمایه‌گذاری صورت پذیرد تا به مزیت رقابتی بدل شود که اگر یک گردشگری طبیعت‌گرد در هر کجای دنبا به دنبال مکانی برای گردشگری بود، ماکو اولین انتخاب او باشد و یا اگر در حوزه لجستیک، نیاز به حمل و نقل باری از غرب به شرق داشت، بداند که این مسیر جزء بهترین مسیرها است و می‌توان در این حوزه ارزش افزوده برای حوزه لجستیک ایجاد کرد. در راستای این موضوعات، یک جشنواره ماکوگرام برگزار شد و در حدود ۶۰ مجموعه فعال دیجیتالی حضور پیدا کردند و در نهایت پنج هزار محتوا تولید گردید و این دست مایه‌ای برای کارهای بعدی شد‌. این گروه‌های دیجیتالی در حدود دو هفته با مردم منطقه و فرهنگ‌های ماکو زندگی کردند و هم‌افزایی خوبی برای پیشبرد کارها در بستر دیجیتال صورت گرفت، فرصت های بسیار خوبی در حوزه سرمایه‌گذاری در منطقه به دست آمد و از حدود ۳۰۰نفر از سرمایه‌گذاران اقتصادی که بیشتر ماکویی‌ها هستند که انجمنی در تهران، تبریز و استانبول دارند و سرمایه‌گذاری‌های بسیار بزرگی را در کشور دارند، دعوت به عمل آوردیم و نقطه‌ای شد تا تیزرهای معرفی منطقه آزاد ماکو با زبان‌های مختلف پخش و ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری منطقه برای سرمایه‌گذاران تشریح گردید. همچنین با وزارت امور خارجه و طرف‌های ترک و کشورهای همسایه هم شروع به مذاکره نموده‌ایم تا بتوانیم رویدادهای مشترکی را با کشورها همسایه در منطقه برگزار کنیم؛ در این راستا یکسری رویدادهای ورزشی-گردشگری مانند صخره‌نوردی و مسابقات آفرود در منطقه به شکل بین‌المللی برگزار گردید که امیدواریم سال آینده هم ادامه داشته باشد.

ضروت ایجاد زنجیره تولید در منطقه آزاد ماکو

با توجه به مدت حدودا هفت ماه که بنده در این منطقه هستم، همکاری‌های مثبتی در سازمان منطقه آزاد ماکو صورت گرفته است، پلن‌ها کاملا مشخص است و از این نقطه به بعد هدف‌گذاری‌ این است که پروژه‌های باز و نیمه‌تمام عمرانی در منطقه را تا پایان شهریورماه‌۹۸ به اتمام رسانیم و پس از آن به سمت پروژه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های جدید در منطقه حرکت کنیم.
در منطقه آزاد ماکو در حوزه کشاورزی ظرفیت‌های مطلوبی وجود دارد و با ایجاد زنجیره‌های دامپروری و‌ کشاورزی صنعتی فرصت‌های بسیار خوبی ایجاد شده و در حال ارتباط گرفتن با سرمایه‌گذاران در این بخش هستیم و با برنامه‌ریزی‌هایی صورت گرفته در حوزه تولید، بر روی زنجیره‌ها در منطقه آزاد ماکو در حال کار هستیم و با عنایت به زیرساخت‌های ایجاد شده در منطقه به دنبال این هستیم که در هر بخش صنعتی، زنجیره آن صنعت را در منطقه ایجاد نماییم؛ در همین راستا چهار الی پنج زنجیره اصلی را هدف قرار داده‌ایم ازجمله فرو آلیاژها، مواد معدنی، گاز، کشاورزی و دامپروری، گردشگری و لجستیک که همگی مزیت‌های عمده و اساسی است و بخشی هم تولید مشترک با ترکیه می‌باشد که در همین چند سال‌ گذشته شاهد بودیم که ماکو یکی واردکنندگان پوشاک بود و اکنون می‌بینیم که چندین واحد تولید پوشاک در منطقه شکل گرفته و بازاریان هم بیشتر از نگاه وارداتی، به دنبال تولید هستند و امیدواریم که بتوانیم تولیدات بین‌المللی را در منطقه با مشارکت شرکت‌ها و برندهای مطرح خارجی داشته باشیم تا هم بتوانیم بازارچه‌های منطقه و هم صادرات منطقه را با این محصولات روز به روز رونق بیشتری بدهیم. این رویکرد در منطقه در حال رخ دادن است، این جهت‌گیری‌ها یک شبه در اقتصاد ما با شوک وارد شده است، اما در حال کم کردن عوارض این شوک‌ها که هم برای مرزنشین‌ها و هم مردم مشکلاتی داشته است، هستیم؛ که با تحمل و مدیریت به سمت توسعه بتوانیم این فشارها را تا حدود زیادی با همراهی مردم کنترل و مهار کنیم.

منطقه آزاد ماکو، پنجمین قطب دیتاسنتر کشور

در حوزه فناوری به دنبال یک اکوسیستم فناوری در منطقه هستیم، منطقه آزاد ماکو یکی از بهترین نقاط دنیا برای ایجاد دیتاسنتر، بلاک‌چین‌ها و فناوری‌های مبتنی بر این سیستم‌ها می‌باشد که روسیه و چین یکی از قطب‌ها در جهان در این حوزه هستند؛ از این رو مصوبه این موضوع را با توجه به شرایط منطقه دریافت کرده‌ایم و طی نامه‌ای به وزیر محترم ارتباطات درخواست نمودیم که منطقه آزاد ماکو به عنوان پنجمین قطب دیتاسنتر کشور معرفی شود. در این حوزه دو سرمایه‌گذار خارجی به منطقه ورود و کار را شروع کرده‌اند. در حوزه فناوری‌های نوین هم یک مرکز توسعه فناوری های پیشرفته پیشتر در منطقه ایجاد شده بود که در این دوره این مرکز را تجهیز کرده‌ایم و انشاالله ظرف یک ماه آینده یک رویداد استارت‌آپی مبتنی بر کسب و کارهایی که در منطقه وجود دارد، برپا خواهیم کرد و هدف اصلی از این رویداد ایجاد یک زیست‌بوم با ترکیب دانشگاه آزاد و پیام نور منطقه آزاد ماکو و دانشگاه ارومیه است و امیدواریم که یک اکوسیستمی در منطقه به وجود بیاید تا ایده‌هایی که به مرحله اجرایی رسیده‌اند را به مرکز فناوری‌های نوین منطقه انتقال داده و از آنها در مسیر شتاب‌دهندگی این ایده‌ها حمایت کنیم و سپس این طرح‌های دانش‌بیان را به سطوح جهانی اتصال دهیم‌. در این مسیر با توجه به وجود فیبر نوری ایران به اروپا و وجود این بستر در منطقه آزاد ماکو در حوزه ICT برنامه های مدونی داریم و وزارت ارتباطات هم تایید نموده تا هم در حوزه پوشش اینترنت و هم تکمیل زیرساخت‌ها بتوانیم در عصر اینترنت اشیاء این بسترها را در منطقه آزاد ماکو مهیا نماییم.

لجستیک، محور اصلی منطقه

در ادامه کارها و طرح ها، مصوبه مرکز ملی لجستیک را از کارگروه ملی دریافت کردیم که سه منطقه آزاد ارس، اروند و ماکو را مورد هدف قرار داده‌اند. بحث آزاد‌راه منطقه در قطعه اول که در حدود ۷۰کیلومتر می‌باشد و سرمایه‌گذار و قرارداد با وزارت راه در این پروژه نهایی شده است. در حوزه راه‌آهن هم جهت مطالعات ابتدایی فراخوان داده‌ایم تا مشاوران معتبر در این مطالعات حضور پیدا کرده و سازمان یک مشاور را انتخاب نماید تا مطالعات تکمیلی، روش تامین مالی و سرمایه‌گذاری این پروژه هم مشخص گردد تا بتوانیم با مشارکت منطقه آزاد ارس از دولت مصوبات لازم را دریافت نماییم و در مرحله پایانی سرمایه‌گذار پروژه را برای اجرا مشخص و راه‌آهن را هم به منطقه متصل کنیم.

ایجاد زنجیره تولید کشاورزی و دامپروری صنعتی در ماکو

مناطق آزاد کشور عمدتا در نقاط مرزی ایجاد شده‌اند و این امر می‌تواند اثر روانی بر ذهن سرمایه‌گذاران بگذارد از این باب که مناطق آزاد در مرزها هستند و شاید امنیت برای سرمایه‌گذاری در این مناطق وجود نداشته باشد و یا درخصوص امکانات و زیرساخت‌ها کمی دچار تردید شوند. متاسفانه ما به موضوع توسعه در مرزها بسیار کم توجه کرده‌ایم و زیرساخت‌ها در این نقاط آماده نیست، مگر اینکه در این مناطق صنعت را به صورت عام توسعه دهیم که در آن صورت نمی‌توانیم موفق شویم؛ چراکه زیرساخت‌های عام در منطقه مهیا نیست؛ به دلیل آماده بودن همه زیرساخت‌ها اغلب صنایع می‌توانند در شهرک‌های صنعتی اطراف کلانشهرها فعالیت کنند، ولی در این مناطق بسیار مهم است که شما متوجه شوید که مزیت این منطقه در چه رشته‌ای از کسب و کار است و بعد زنجیره آن کسب و کار را از تامین مواد اولیه تا بازار مصرف به شکل زنجیره ایجاد نمایید. در این زمان مجبور خواهید بود که زیرساخت‌های تخصصی و عمومی این کسب و کارها را در منطقه شکل دهید، وگرنه اگر بخواهیم صنعت را به مفهوم عام کلانشهرها وارد مناطق آزاد کنیم، موفق نخواهیم شد. در منطقه آزاد ماکو براساس مدل‌های مختلف بیزینس لاین‌های منطقه برای زنجیره‌های تولید، در حدود ۱۴۰هزار هکتار اراضی کشاورزی وجود دارد، رودخانه ارس و همچنین رودهای مرزی را داریم؛ دولت سرمایه‌گذاری کلانی را در مهار آب‌های مرزی در ارس انجام داده است و کاری که ما در حال انجام آن هستیم این است که کشاورزی نوین و هوشمند را در قالب زنجیره تولید شکل دهیم، حال می‌خواهد گندم باشد و یا هندوانه ولی با علم، فن‌آوری و تخصص که بتوانیم هم بهره‌وری آب را با توجه به شرایط کشور داشته باشیم و هم بتوانیم تعریف کشاورزی اقتصادی در منطقه انجام دهیم و به تبع آن، زنجیره هم کامل شود و صرفا تولید محصول خام نباشد. در این حوزه نگاه ویژه‌ای هم در کنار کشاورزی، به دامپروری صنعتی داریم که اولین طرح با مشارکت شستا، ده هزار راس دامداری است که این زنجیره از تولید علوفه تا دامداری و کارخانه تولید شیر با ظرفیت ۲۰۰تن شیر در روز و تولید شیرخشک است؛ چراکه به دلیل دور بودن منطقه توجیه در تولید شیر خشک است تا بتوانیم محصول را بدون محدودیت در فاسد شدن شیر به هر نقطه‌ای از کشور برسانیم و نیز نگاه ویژه ‌به صادرات این محصول از منطقه خواهیم داشت. همچنین طرحی هم درخصوص ایجاد یک دامپروری کوچک جهت تولید شیر گوسفند و بز داریم؛ ترکیب شیر گوسفند و بز با شیر گاو محصولات جدیدی را تولید می‌‎نماید و تمام تلاش‌مان این است که اگر دو میلیون راس دام سبک در منطقه وجود دارد، بتوانیم این تعداد را به ده میلیون راس دام سبک برسانیم در افق و چشم‌انداز آینده با نگاه زنجیره تولید که قطعا نیاز به تامین علوفه و سپس ایجاد ارزش افزوده بر شیر دام‌ها است، باید با ایجاد کارخانه‌های مختلف در منطقه بتوانیم از هر روستا و هر خانه مواد خام را جمع‌آوری کرده و سپس محصول نهایی را داشته باشیم؛ این هدف‌گذاری صرفا برای شیر نیست، قطعا مکانیزمی تعریف خواهیم کرد تا هر خانه روستایی پنیرکوزه‌ای و روغن تولید کند، ولی با استانداردهایی که در حوزه عرضه با مشکل مواجه نشویم و بتوانیم محصول نهایی را به بازارهای مصرف عرضه کنیم.

استفاده از ظرفیت‌های صنعتی ترکیه در منطقه آزاد ماکو

در حوزه شیلات سالانه در حدود ۵تن برداشت از رود ارس داریم که شامل لابستر و ماهی بسیار خاصی است. در حوزه پرورش ماهی در قفس در منطقه ظرفیت‌های بسیار خوبی وجود دارد که می‌تواند شکل بگیرد. حوزه پوشاک و نساجی با توجه به همسایگی با ترکیه یکی از ظرفیت‌های منحصربه‌فرد منطقه محسوب می‌شود؛ خیلی از محصولات مانند کیف، کفش، چرم، مبلمان و محصولات آرایشی که در قدیم از ترکیه وارد منطقه می‌شدند، به دلیل اینکه تنها مرز زمینی ایران با ترکیه بازرگان بوده است؛ در حال برنامه‌ریزی هستیم تا بتوانیم ماشین‌آلات، تکنولوژی و طرح را از ترکیه گرفته و از داخل کشور هم ظرفیت‌های آب و برق و گاز و نیروی ارزان را تامین نماییم و تولیدات را با توجیه اقتصادی و قیمت نازل‌تری در منطقه آزاد ماکو ایجاد کنیم و با توجه به موقعیت جغرافیایی منطقه که در حدود ۳۰۰میلیون نفر در همسایگی خود ازجمله کشور‌های اورآسیا را دارد و وجود زیرساخت‌های مناسبی که در حوزه لجستیک مهیا است، می‌توانیم از این منطقه کالا را به هرجایی از ایران و جهان ارسال نماییم.

اتصال لجستیک به زنجیره‌های تامین در منطقه

تنها مرز تجاری کشور به ترکیه و اروپا، مرز بازرگان است و ما در همسایگی کشور نخجوان هستیم و گمرک شبانه‌روزی بازرگان و پلدشت را هم در منطقه داریم، مانند زمان جنگ و تحریم‌ها که تنها حمل و نقل زمینی نجات‌بخش ایران بود. بی‌تردید یکی از مزیت‌های خدادادی منطقه آزاد ماکو لجستیک است، اما لجستیکی که کامیون‌دار کنار خیابان در صف نوبت توقف نکند و بتواند مکانیزه و هوشمند باشد و زیرساخت‌های لازم برای استراحت، تفریح، تعمیر خودرو، انبار، پردازش و بسته‌بندی در منطقه وجود داشته باشد. در جهت رسیدن به این هدف ۵۰۰هکتار زمین بر طبق طرح جامع منطقه به عنوان مرکز لجستیک درنظر گرفته‌ا‌یم که در اختیار پیمانکاران برای ایجاد قرار دارد و از قبل هم یکسری انبارهای صادراتی در منطقه وجود دارد و بخش خصوصی هم انبار‌هایی را ایجاد کرده است و در حال حاضر هم با توجه به حجم باری که وارد منطقه می‌شود به شدت نیازمند جذب سرمایه برای گسترش انبارها، سردخانه، مراکز بسته‌بندی و توزیع تحت برند‌های خارجی هستیم. اکنون در حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰کامیون به صورت روزانه از مرز در حال تردد هستند و هدف‌گذاری کرده‌ایم تا افق‌۱۴۰۰ این تعداد تردد را به ۲۰۰۰کامیون در روز برسانیم و پس از یک افق ۵ساله به چهار هزار کامیون افزایش پیدا کند تا بتوانیم یک حجم بار ۱۰میلیونی را از منطقه عبور دهیم و ارزش افزوده ایجاد نماییم. چینی‌ها و هندی‌ها اگر بخواهند باری را به اروپا ارسال کنند، منطقه آزاد بهترین راه دسترسی است اما به شرط آن که بتوانیم سرویس‌های خوبی ارائه کنیم و یا اگر خود ما بخواهیم در روسیه عرضه خوبی داشته باشیم، باید بتوانیم مدیریت زنجیره تامین مطلوب در منطقه ایجاد و کالاهای کشور را در این منطقه برای صادرات مدیریت کنیم. به هر حال بازرگان یکی از نقاطی است که می‌تواند هم تامین مواد اولیه و هم تکنولوژی کشور را از اروپا به صورت متمرکز داشته باشد و هم منطقه آزاد ماکو می‌تواند کمک کند تا زنجیره‌های تامین کشور به بازارهای جهانی متصل گردند.

نقش بسزای جوامع محلی در توسعه پایدار

مدل توسعه در منطقه آزاد ماکو مبتنی بر توسعه پایدار بنا شده است؛ رکن توسعه پایدار توجه به جوامع محلی است؛ در این مسیر چند هدف را مشخص کرده‌ایم، اول اینکه ببینم مردم منطقه چه کسب و کارهایی دارند، که شامل فرش دستباف، محصولات دامی، محصولات باغی که این سه بخش استان در کشور هم سرآمد است، که در حال توسعه این موضوعات هستیم و حلقه‌های مفقوده این چر خه های تولید را تکمیل می‌نماییم تا ارزش افزوده ایجاد گردد و جامعه محلی هم بتواند در این حوزه به واسطه مزیت‌های ذاتی مناطق آزاد کشور شاهد رونق گرفتن کسب و کار و بالطبع اقتصاد خانواده خود باشد. همچنین در حوزه توسعه کشاوری هم نگاه این است که بتوانیم ظرفیت‌های کشاورزی جوامع محلی را در قالب کشت و صنعت صنعتی با سرمایه‌گذاران تلفیق کنیم تا جوامع محلی در حوزه کشاورزی هم در این مسیر توسعه منتفع شوند. در کنار همه این کارها، مراکز دانشگاهی و آموزشی منطقه را براساس اولویت‌هایی که در حوزه رشته صنعت منطقه داریم، تجهیز می‌نماییم که بتوانیم جامعه محلی را آموزش دهیم تا در آینده سرمایه‌گذاران در منطقه نیروهای متخصص و ماهر برای پروژه‌های تولیدی خود داشته باشند. در حوزه کسب و کارهای کوچک خانگی مثل پوشاک، طلا و جواهر و سنگ‌های قیمتی که همه می‌توانند درگیر شوند؛ به عنوان طرح‌هایی که ما در سازمان می‌توانیم تکنولوژی آن را از اروپا آورده و در منطقه توسعه دهیم و در مراکز خانگی در جهت ایجاد اشتغال توزیع نماییم، برنامه‌ریزی انجام داده‌ایم. سعی کرده‌ایم در حوزه بازار هم امتیازاتی را برای جامعه محلی درنظر بگیریم و در قالب طرح ماکووندی همه شهروندان ساکن در منطقه آزاد ماکو بتوانند از مزیت‌های منطقه آزاد بهره ببرند و از سهمیه کالای همراه مسافری که در منطقه داریم همه بتوانند به صورت مساوی از این دست امتیازات در منطقه بهره‌مند شوند و حتی اگر محدودیتی برداشته می‌شود که شهروندان منطقه برای مصرف خود می‌توانند وارداتی را انجام دهند، بتوانیم این مزیت را به کمک گمرک برای شهروندان منطقه ایجاد نماییم؛ هدف ما بالا بردن سطح آموزش جوامع محلی در منطقه برای توانمندسازی آنها است.

ظرفیت‌های گردشگری ماکو در مسیر توسعه منطقه

منطقه آزاد ماکو چندین قابلیت دارد که گردشگری می‌تواند براساس آنها شکل بگیرد؛ بحث تاریخ ماکو که از ماقبل تاریخ، دوران اوراتورها تا دوره جدید و همچنین ادیان، اقوام و مذاهب مختلف موجود در منطقه که همه این موارد زیبایی اجتماعی بزرگی را در منطقه به وجود آورده و نشان می‌دهد که این منطقه قابلیت همزیستی مسالمت‌آمیز را دارا می‌باشد. نکته دوم بحث زمین‌شناسی خاص منطقه ماکو، صخره‌ها و طبیعت منطقه است که یکی از جاذبه‌های بسیار منحصر‌به‌فرد برای گردشگران طبیعت‌گرد و حتی گردشگرانی که علاقه‌مند به شناسایی علمی زمین و تحولات زمین هستند، می‌باشد. ماکو از منظر آب و هوایی هم زیبایی‌های خارق‌العاده خود را در چهار فصل سال دارد، عشایر منطقه که در فصل‌های ییلاق و قشلاق مناظر بسیار جذابی را برای گردشگران به وجود می‌آورند، ظرفیت کشورهای همسایه ازجمله ترکیه، گرجستان و ارمنستان در حوزه گردشگری که در سال‌های اخیر با بازاریابی‌های خوبی که انجام داده‌اند، توانسته‌اند به مقاصد مطلوب گردشگری دنیا بدل بشوند. مهم‌ترین محور ما در منطقه آزاد ماکو در حوزه گردشگری، ماندگار کردن گردشگر در حوزه گردشگری طبیعت در منطقه است و نیز توسعه بوم‌گردی و اکو کمپ‌ها که گردشگران خاص خود را دارد و یک نگاه هم به گردشگری مشارکتی با کشورهای همسایه است که در این خصوص در حال مذاکره می‌باشیم که گردشگران کشورهای ترکیه و گرجستان را بتوانیم برای گردشگری طبیعت به منطقه آورده و از منطقه، آنها را به نقاط مختلف کشور ترانسفر کنیم و نیز اقامت گردشگران ایرانی که به کشورهای همسایه سفر می‌کنند در ماکو، که در این خصوص هم با کشورهای ترکیه و گرجستان مذاکراتی را داشته‌ایم و همچنین برقراری پروازهایی بین ماکو و کشورهای همسایه با نگاه کاهش هزینه‌ها برای جذب گردشگران بیشتر. علاوه بر این، در حوزه ساخت هتل، هتل پنج ستاره کاروانسرا عباسی را آغاز کرده‌ایم، در حال توسعه بوم‌گردی‌ها در منطقه هستیم که تاکنون دو واحد بوم‌گردی به بهره‌برداری رسیده است و تا پایان سال سه واحد بوم‌گردی دیگر هم در منطقه افتتاح خواهند شد و در جهت توسعه حوزه توسعه بوم‌گردی تا سال‌۱۴۰۰ سی روستا را مورد بررسی قرار داده‌ایم و با توجه به نقشه راهی که در این مسیر داریم به دنبال توسعه بوم‌گردی با مشارکت جوامع محلی منطقه می‌باشیم. وجود رود ارس در منطقه یک جاذبه بسیار بی‌نظیر برای توسعه گردشگری منطقه با استفاده از تفریحاتی همچون ایجاد تفریحات آبی در منطقه، ماهیگیری و‌… است. به صورت کلی محورهای گردشگری در منطقه شناسایی شده است و در حوزه جذب سرمایه‌گذار در این بخش هم کارهای خوبی صورت گرفته و به زودی شاهد کلنگ‌زنی طرح گردشگری تله‌کابین و پیست اسکی با استفاده از ظرفیت‌ها و طبیعت بکر منطقه خواهیم بود.

توسعه گردشگری کشاورزی در منطقه آزاد ماکو

امروزه طبعیت‌گردان ظرفیت بسیار بزرگی در حوزه گردشگری محسوب می‌شوند؛ این قشر از گردشگران در سفرها بیشتر تمایل دارند که از خانه‌های بوم‌گردی و طبیعت بکر جوامع محلی استفاده و بهره ببرند، به عنوان مثال علاقه‌مند هستند که شیر گاو را خود بدوشند و یا به مزارع بروند و تجربه برداشت محصول داشته باشند و یا چگونگی فرآوری محصولات کشاورزی را از نزدیک مشاهده کنند و به طور کلی ساختار کشاورزی و مزرعه برای این دست از گردشگران جذابیت دارد، حال چه خود مصرف‌کننده آن محصولات باشند و چه اینکه فقط تماشاگر این اتفاقات بوده و در محیط حضور داشته باشند. یکی از اهدافی که در توسعه کشاورزی صنعتی در منطقه دنبال می‌کنیم، این است که بتوانیم به گردشگری کشاورزی و طبیعی هم در کنار توسعه کشاورزی توجه ویژه داشته باشیم. همچنین عشایر منطقه هم برای گردشگران بسیار جذاب هستند و بسیاری از گردشگرانی که در فصول کوچ عشایر در منطقه حضور پیدا می‌کنند، چند روز با عشایر زندگی کرده و با فرهنگ، آداب، غذا و موسیقی آنها از نزدیک آشنا می‌شوند که این نوع گردشگری بسیار بکر و جذاب است و مشتاقان زیادی نیز دارد، که در طرح‌های توسعه گردشگری در منطقه آزاد ماکو به این ظرفیت‌ها هم توجه ویژه داریم.

تکمیل زنجیره لجستیک باری در منطقه

همان طور که پیش‌تر اشاره کردم، یکی از مزیت‌های ذاتی منطقه آزاد ماکو بحث لجستیک است و از قدیم هم به دلیل وجود مرز بازرگان با حدود ۱۰۰سال سابقه، اهمیت زیادی در حوزه ترانزیت و تجارت کشور دارد و در حال حاضر هم روزانه در حدود هزار کامیون از این مرز به اشکال مختلف، واردات، صادرات و یا ترانزیت عبور می‌کند. سازمان منطقه آزاد ماکو با توجه به این مزیت، بحث لجستیک هوشمند و نیز تکمیل زنجیره‌های تولید در جهت توسعه لجستیک در منطقه را در دستور کار دارد. در این خصوص ایجاد شهرک لجستیک یکی از مهم‌ترین کارهایی است که سازمان در دست اجرا دارد و هدف‌مان این است که بتوانیم تمامی نیازهای ساختار لجستیک منطقه را در این شهرک مهیا نماییم تا بتوانیم شرکت‌های بزرگ ترانزیت دنیا را برای حضور در منطقه به واسطه ایجاد ارزش افزوده‌ای که برای آنها در ایجاد می‌نماییم ترغیب کنیم و با توجه به موقعیت استراتژیک ایران در خط ترانزیتی دنیا، بتوانیم بارهایی که از شرق به غرب و شمال به جنوب نیاز به حمل دارد از این مسیر با وجود زیرساخت‌های مناسب هدایت کنیم و همچنین باید بتوانیم بر روی بارهای خامی که وارد منطقه می‌شود، ایجاد ارزش افزوده نماییم، حال با نگاه بسته‌بندی، فرآوری و یا بازاریابی محصولات و یا توسعه حمل و نقل داخل کشور. علاوه بر همه این مزیت‌ها، امروزه حمل و نقل ترکیبی در دنیا بسیار مورد تاکید است و هزینه را برای صاحبان کالا بسیار کاهش می‌دهد؛ در این مسیر، حمل و نقل زمینی منطقه این مزیت‌ها را دارد و پیگیر آزادراه بازرگان به تبریز هستیم که انشاالله به زودی کار عملیاتی این طرح آغاز شود؛ همچین پیگیر اتصال منطقه به راه‌آهن سراسری کشور به واسطه منطقه آزاد ارس و سپس منطقه آزاد ماکو و ترکیه هستیم. در حوزه حمل و نقل هوایی هم، با توجه به زیرساخت‌هایی که در فرودگاه ماکو برای جابجایی یک میلیون مسافر ایجاد شده، ظرفیت بسیار خوبی جهت ترانزیت مسافر دارد، به همین دلیل در حال برنامه‌ریزی برای ایجاد پروازهای روزانه در داخل و خارج کشور با نگاه به کشورهای همسایه هستیم که مقاصد و اهداف ما می‌باشند و همچنین بحث کارگو فرودگاه بین‌المللی ماکو مطرح است که مسلما برای این امر توسعه پیدا خواهد کرد، خصوصا با نگاه به تکمیل زنجیره لجستیک در منطقه برای ارسال محصولات که ماندگاری کمتری دارد تا بتوانیم از ظرفیت باری هوایی در منطقه بهره‌مند شویم‌‌.

اهمیت ایجاد کریدورهای مختلف در کشور

هرچه بتوانیم در ایران کریدور‌های حمل و نقل با سایر کشورها ایجاد نماییم، باعث افزایش راه‌های اقتصادی بیشتر برای کشور با اقتصاد دنیا می‌شویم، کریدورهای شمال-‌جنوب و شرق-‌غرب ازجمله مزیت‌های ایران محسوب می‌شوند و در نقشه راه وزارت راه و شهرسازی هم با درصد بالای اهمیت این کریدورها وجود دارد. بی‌شک با توجه به این مزیت خدادادی در کشور در حوزه لجستیک داریم، می‌توانیم زیرساخت‌های لازم را هم آماده مهیا نماییم، بی‌تردید برای کلیه بارها در جهان هم این کریدورها بسیار اقتصادی و ارزان خواهد بود؛ همچنین با توجه به پروژه‌های عظیم ترانزیتی که چین در جهان دارد، تکمیل این کریدورها می‌تواند مزیت بزرگی در کشور جهت توسعه اقتصادی با تکیه بر لجستیک و ترانزیت باشد. از طرفی ما در کشور هفت منطقه آزاد داریم که اگر بتوانیم این مناطق را به هم ارتباط دهیم و به تعبیری هم‌افزایی توان‌ها را در کنار همدیگر ایجاد کنیم، بی‌شک می‌توانند در اقتصاد ملی تاثیر عظیمی داشته باشند؛ به عنوان نمونه منطقه آزاد چابهار در جنوب شرقی کشور با توجه به دسترسی به آب‌های آزاد، دریای عمان و اقیانوس هند می‌تواند ظرفیت بزرگی برای انتقال بار از جنوب به غرب و یا غرب به شرق و همچنین منطقه آزاد انزلی در شمال کشور برای دسترسی به کشورهای شمالی و روسیه می‌توانند ظرفیت‌های مناسبی در مسیر توسعه ترانزیت در کشور با تعاملات و هم‌افزایی‌های بیشتر بین مناطق آزاد باشد.

بهره‌مندی از ظرفیت‌های کشورهای همسایه در توسعه منطقه و کشور

هدف کلی سازمان منطقه آزاد ماکو استفاده از ظرفیت کشورهای همسایه است. بی شک با توجه به مزیت‌هایی که در این منطقه وجود دارد و نیز مزیت‌هایی که کشورهای همسایه دارند و همچنین تعاملات بین فعالین و سرمایه‌گذاران می‌تواند ظرفیت‌های بزرگی را در توسعه اقتصادی برای هر دو کشور به وجود آورد. در خصوص تحریم‌ها هم با توجه به سیاست‌های کلان کشور در این مورد، ما هم همه تلاش خود را می‌کنیم تا بتوانیم از پتانسیل‌های کشورهای همسایه در حوزه کالاهای ضروری و تامین مواد اولیه تولید در داخل کشور کمک بگیریم؛ با توجه به تجربیاتی که از دوران جنگ و تحریم‌های گذشته داشته‌ایم و بی‌تردید با توجه به ماهیت مناطق آزاد و تعاملات آزاد اقتصادی که در این مناطق شکل می‌گیرد، هیچ کسی نمی‌تواند این مناطق را محدود و یا تحریم نماید و مسلما فعالان بخش خصوصی با توجه به تعاملات بین‌المللی که دارند، راه‌های جدیدی را برای توسعه مراودات با طرف‌های خارجی با استفاده از ظرفیت‌های مناطق آزاد طراحی و پیاده‌سازی خواهند کرد. ولی نکته مهم این است که ما برنامه‌های منطقه را در حوزه توسعه با نگاه تحریم نبسته‌ایم و به شکلی برنامه‌ریزی نموده‌ایم که در این مسیر بتوانیم مزیت‌های منطقه را با مزیت‌های کشورهای همسایه در یک محیط امن و با یک نگاه برد-برد به اشتراک گذاشته و با این برنامه‌ریزی، اهداف بلند‌مدت اقتصادی را با برای کشور و شرکای تجاری تعریف نماییم. در همین راستا در منطقه آزاد ماکو سرمایه‌گذارانی از کشورهای مختلف دنیا ازجمله چین، هند، کانادا، ترکیه و اروپا جذب نموده‌ایم و پروژه‌های عملیاتی و یا دست احداث با مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی در منطقه در حال انجام است.

مشکلات مصوبه ثبت سفارش در مناطق آزاد

مناطق آزاد بر پایه قانون مناطق آزاد اداره می‌شوند و ما همه قائل بر این هستیم که یک موضوعی که در کشور قانون می‌شود به طور حتم پختگی لازم را دارد، چراکه یا دولت و یا مجلس پیشنهاد داده است. درخواست ما این است که همه برگردیم به قانون‌ها و قوانین را اجرا نماییم و اگر در اجرا هم اصلاحی نیاز بود، مسیر قانونی اصلاح هم وجود دارد. کشور نیاز به مدیریت واردات و مدیریت ارزش هم دارد، ولی این موضوع نباید باعث شود که ما برای یکسری از مناطق محدودیت ایجاد نماییم؛ فلسفه مناطق آزاد کشور این است که باید خارج از قوانین سرزمین اصلی اداره شوند، همچنین ما با ‌نگاه اتصال به اقتصاد جهانی قرار بوده در نقاطی محدود و کنترل شده در کشور به اسم مناطق آزاد مدل‌های مختلف اتصال به اقتصاد جهانی را با توجه به قوانین مشخص و مصوب تعریف شده برای این مناطق، با محدودیت‌های کمتری به نسبت سرزمین اصلی و فعالیت آزاد با فعالین و سرمایه‌گذاران خارجی در راستای بند یازده سیاست‌های اقتصادی مقاومتی که توسعه، تولید، توسعه صادرات، انتقال فناوری و تامین مالی است، تمرین کنیم. اگر قائل به این موضوع هستیم باید محدودیت‌ها را کمتر کنیم و مخصوصا زمانی که با توجه به تحریم‌ها در بازارهای جهانی محدودتر می‌شویم، باید دست مدیران و فعالین اقتصادی را بازتر کنیم یا محدود‌تر؟! زمانی که ما دسترسی به یکسری امکانات نداریم، باید قدرت مانور و تصمیم‌گیری مدیران خودمان را بیشتر نماییم؛ محدودیت‌هایی که برای واردات در سرزمین اصلی وجود دارد، اصلا ضرورتی ندارد که در مناطق آزاد هم وجود داشته باشد. من به صراحت اعلام می‌کنم که واردات به کشور کاملا مشخص و مبادی وارداتی نیز معلوم است و دولت هم به خوبی این موضوع را می‌داند و واردات مناطق آزاد هیچ ارتباطی به واردات کشور ندارد و ساختار قاچاقی هم که به مناطق آزاد اتهام می‌زنند به هیچ عنوان وجود ندارد و سیستم قاچاق در کشور کاملا سازمان یافته است. حجم ورودی کالا به مناطق آزاد در مقابل حجم ورودی کالا به کشور در حدود یک درصد است و این عدد به هیچ عنوان رقمی نیست که بخواهیم مناطق آزاد را به قاچاق سازمان یافته متهم کنیم. بحث محدودیت ثبت سفارش که دولت از ابتدای سال در مناطق آزاد ایجاد کرد، به تعبیری تغییر در کسب و کار مناطق آزاد محسوب می‌شد؛ ایجاد مصوبات در مناطق آزاد نمی‌تواند یک شبه باشد، این قانون باعث شد که در حدود چهارماه همه فعالین اقتصادی درگیر ایجاد ثبت سفارش و موضوعات حاشیه‌ای این مصوبه گردند. یک فعال اقتصادی یک کالا را با رویکردهای مختلف ازجمله انبارداری، صادرات‌مجدد، فروش در خود منطقه و موارد مختلف وارد منطقه آزاد می‌کند، هر نوع محدودیتی بر مسیر این فعالیت باعث رانده شدن فعالین اقتصادی از مناطق آزاد می‌شود؛ پس این تصمیم در کل تصمیم اشتباهی بود و در شرایط کنونی کشور به قطع غلط بوده است. حالا دولت با یک مصوبه برای تامین مواد اولیه و کالاها تکلیف این موضوع را روشن کرده است؛ این مصوبه هم دردی را دعوا نمی‌کند، فعال اقتصادی که در حال حاضر در منطقه تولید دارد و ثبت سفارش هم کرده و شش ماه است که در صف تخصیص ارز می‌باشد و ارز به او اختصاص نمی‌دهند چه باید کند؟! اگر ما به عنوان مناطق آزاد باید وظیفه تامین مواد اولیه و ملزومات اساسی کشور را داشته باشیم، باید با یک مکانیزم مشخص و ساده تخصیص ارز را برای فعالین اقتصادی خود مشخص نماییم، نه این که با این سیستم طولانی تخصیص کنونی ارز، با گلوگاه‌های بسیار زیاد که باعث ایجاد فساد هم می‌شود مواجه شویم. ما قائل به این هستیم که ابتدا ثبت سفارش باید برداشته شود، دوم، باید در مناطق آزاد تقسیم کار صورت پذیرد؛ به عنوان مثال بگوییم که منطقه آزاد ماکو با اروپا در ارتباط است بنابراین این اقلام را تامین کند و چابهار، انزلی و غیره با توجه به مزیت‌ها و ظرفیت‌هایی که دارند در کنار اختصاص یک تقسیم ارز براساس یک مکانیزم کوتاه بتوانند در حداقل زمان ممکن اقلام مورد نیاز کشور وارد نمایند.

سخن پایانی

ما دو خواهش از دولت داریم، ابتدا این که تکلیف خود را با مناطق آزاد روشن کند، این مسئله را به این دلیل می‌گویم که صداهای مختلفی را از دولتمردان می‌شنویم، یکی می‌گوید مناطق آزاد خوب است و دیگری می‌گوید که مناطق آزاد محل قاچاق است؛ اینها نشان می‌دهد که هنوز شناخت کافی از مناطق آزاد خود نداریم. ما راهی جز بازگشت به اجرای قانون مناطق آزاد نداریم، چیزی که مشخص است این است که برای اداره مناطق آزاد برنامه‌ای که مورد توافق کلیات نظام قرار گرفته باشد، وجود ندارد و این یک اشکال اساسی است. دوم اینکه ما تکلیف خودمان را با مناطق آزاد هم روشن نکرده‌ایم، درخواست ما از همه دولتمردان این است که برگردیم به همان ماموریتی که برای مناطق آزاد مشخص کرد‌ه‌ایم؛ یک سرمایه‌گذار نباید در یک منطقه آزاد با سازمان منطقه آزاد، استانداری و سازمان‌های کشوری درگیر باشد، باید تمامی کارها در مناطق آزاد به سازمان‌ها و مدیران منطقه بر طبق قانون مناطق آزاد تفویض شود‌؛ آن زمان می‌توانیم بگوییم که مناطق آزاد ما می‌توانند ماموریت‌های خود را به خوبی انجام دهند.
اعتقاد بنده این است که منطقه آزاد ماکو در این طول پنج سالی که از راه‌اندازی آن می‌گذرد، کارهایی را انجام داده که دولت به هیچ عنوان نمی‌توانسته انجام دهد؛ بیش از ۲۰۰کیلومتر راه در حال احداث است، بیش از هشت میلیارد تومان کمک به مدارس منطقه برای بهسازی و سلامت شده است. ما هدف‌گذاری کرده‌ایم امسال بیش از ۶۰خانواده تحت سازمان‌های حمایتی کشوری صاحب خانه شوند و در افق‌۱۴۰۰ در برنامه سازمان دیده‌ایم که هیچ تهی‌دستی و فرد تحت حمایت‌های سازمان‌های دولتی در منطقه ماکو بدون خانه نباشد. سازمان منطقه آزاد ماکو ده‌ها پروژه آبرسانی به روستا‌ها داشته است، آسفالت روستاها، ساخت خانه‌های بهداشت و درمان در روستاها و نیز در افق سال‌۱۴۰۰ برنامه‌ریزی نموده‌ایم که هیچ مدرسه‌ای در روستاها بدون استانداردهای مشخص وجود نداشته باشد. همه این کارها با درآمدهایی منطقه آزاد بوده و هیچ بودجه دولتی در مسیر کارهای عمرانی دریافت نکرده‌ایم و در حال مشارکت در ایجاد سد در منطقه جهت تامین آب کشاورزی هستیم و تمامی این فعالیت‌ها با توجه به مشکلاتی که در تامین مالی همه مناطق آزاد کشور دارد، انجام شده است و متاسفانه شاهد هستیم که نقشه راه مناطق آزاد در دولت مشخص نیست و هر روز بندی به پای مناطق آزاد کشور بسته می‌شود و از طرفی هم همه از مناطق آزاد توقع معجزه دارند. به هر حال ما همه تلاش خود را با توجه به تمامی مشکلات در مسیر توسعه منطقه‌ای انجام ‌می‌دهیم و امیدواریم که بتوانیم با یک همدلی و همگرایی ملی، شاهد پیشرفت بیشتر مناطق آزاد کشور باشیم.

منبع: هفته نامه اخبار آزاد مناطق – شماره ۱۰ – دوازدهم آذر ۱۳۹۷