استارت‌آپ‌ها؛ نقطه عطفی در عرصه اقتصاد مناطق آزاد

به گزارش اخبار آزاد مناطق، استارت‌‌آپ‌ها نقش بی‌بدیلی در رشد و توسعه جوامع در دنیای کنونی ایفا می‌کنند؛ خلق اندیشه، کارآفرینی، رشد صنعت گردشگری، کسب و کارهای متنوع جدید، فناوری‌های نوآورانه و ظهور اقتصاد جدید مبتنی بر آن، نقطه عطفی در عرصه اقتصاد به شمار می‌رود که پنجره جدیدی برای کشورهای توسعه‌ یافته و در حال توسعه باز کرده است تا اینگونه بتوانند بهره‌‌مندی بیشتری از توسعه در حوزه اقتصاد دانش‌‌بنیان به دست بیاورند.

با نگاهی به روند رو به رشد سرمایه‌گذاری جهانی بر روی استارت‌آپ‌ها در دو دهه اخیر، می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین ارکان و موثر بر زیست‌بوم این مقوله، سرمایه و وجود موسسات و نهادهای سرمایه‌گذاری است که نقش روانی و عملیاتی مهمی در شکل‌گیری، رشد و موفقیت کسب و کارهای نوپا دارند، که با عنایت به اهمیت این مفهوم جدید، در چند سال گذشته در مناطق آزاد کشور بسترهای بسیار خوبی در جهت تقویت شتاب‌‌دهنده‌های استارت‌آپی بنا شده است و حمایت‌های قابل قبولی از شرکت‌های نوپا در حوزه استارت‌آپ‌ها در مناطق آزاد صورت می‌گیرد.

شاید یکی از مهم‌ترین نقاط ضعف در این حوزه، عدم سرعت مناسب در جهت رشد استارت‌آپ‌ها و مباحث حمایتی از این شرکت‌های عمدتا خصوصی توسط دولت و بخش‌های دولتی است که از این رو، دولت باید با فراهم آوردن راهبردهای صحیح و مناسب برای گذار سریع در همه زمینه‌ها، تسهیلات لازم را برای ارتقای شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها ایجاد کند تا به رشدی چشمگیر در مدت زمانی کوتاه برسند‌.

بهبود فضای کسب ‌و کار و توسعه سرمایه‌گذاری با نگاه ویژه به توان استارت‌آپ‌ها

مطلوبیت فضای کسب و کار ازجمله شاخص‌‌های تعیین‌ کننده وضعیت اقتصادی هر کشوری به شمار می‌رود که هر چه این فضا شفاف‌تر و رقابتی‌تر باشد، سریع‌تر به سوی رونق اقتصادی پیش خواهد رفت. بر پایه گزارش رسمی بانک جهانی در سال‌۲۰۱۸ میلادی، ایران در رتبه‌۱۲۴ از میان ۱۹۰کشور قرار گرفته است که این رتبه در منطقه خاورمیانه نسبت به دیگر کشورهای عربی وضعیت مطلوبی نیست. اینکه ایران برای دستیابی به رفاه، کارآفرینی، نوآوری و اشتغال باید مقررات مربوط به کسب و کارها را اصلاح کند، جزء ملزومات است؛ در همین راستا توجه به استارت‌آپ‌ها که نماد موفقی از کسب و کارهای نوین هستند، گام بزرگی در راستای شکوفایی اقتصادی به شمار می‌رود که با مدیریت صحیح به خودکفایی‌هایی منتج می‌شود.

بر پایه اطلاعات منتشره رسمی از طرف وزارت ارتباطات، هر استارت‌آپ به طور میانگین توانسته است هفت نفر نیروی متخصص را مشغول به کار کند؛ این در حالی است که در سال‌های اخیر تعداد زیادی استارت‌آپ تخصصی فعالیت خود را آغاز کرده‌اند و در صورت ادامه فعالیت می‌توانند همچنان نقش بسزایی در افزایش اشتغال ایفا کنند. عدم قطعیت در شکل‌گیری استارت‌آپ‌ها به مانند شمشیر دولبه‌ای است که می‌تواند تهدید باشد، اما هنر صاحبان آن می‌تواند این تهدید را به یک فرصت بزرگ تبدیل کند. گواه این ادعا، استارت‌آپ‌هایی چون گوگل، مایکروسافت و اپل هستند که این دغدغه را به مزیتی بزرگ تبدیل کرده‌اند.

ضرورت بهبود اکوسیستم استارت‌آپی در ایران

ترغیب شرکت‌ها و سازمان‌ها برای اضافه شدن به جمع شتاب‌دهنده‌ها، تعدیل برخی قوانین دست و پاگیر در حوزه راه‌اندازی استارت‌آپ‌ها، کاهش زمان و هزینه‌های مرتبط با راه‌اندازی و ادامه فعالیت استارت‌آپ‌ها، تدوین نقشه راه جامع و متناسب به وسیله دولت در ارتباط با سرمایه‌گذاری، تنظیم یک برنامه کوتاه‌مدت و میان‌مدت روشن با تکیه بر افزایش اشتغال، ایجاد امکان دسترسی کامل به وضعیت بازارهای مالی، پولی و سرمایه، ایجاد واحدهای حمایتی در دانشگاه‌ها و بسته‌های حمایتی برای دانشجویان کارآفرین، راه‌اندازی ساز و کار بهره‌برداری از ایده‌های جوانان خلاق ازجمله دانش‌آموزان، حمایت بدون قید و شرط از استارت‌آپ‌ها و بنگاه‌های کسب و کار و هدایت نظام‌مند بخش خصوصی به طرف حمایت از استارت‌آپ‌ها ازجمله اقدام‌های ضروری برای بهبود اکوسیستم استارت‌آپی در ایران به شمار می‌روند‌.

در بحث راه‌اندازی استارت‌آپ از نظر اقتصادی بهترین گزینه، حضور یک سرمایه‌گذار بزرگ است که در این صورت خیال کارآفرین از تامین منابع مالی آسوده خواهد بود. اما تجربه نشان داده است که بیشتر استارت‌آپ‌هایی که با سرمایه‌‌گذاری شخصی شروع به کار کرده‌اند، زودتر به موفقیت می‌رسند. تا وقتی که هنوز ایده اصلی خام است و وضعیت کسب و کار به سطح مناسبی نرسیده باشد، سرمایه‌گذار انگیزه بالایی در سرمایه‌‌گذاری ندارد و به همین دلیل به انتظار پیدا شدن سرمایه‌گذار نباید دست روی دست گذاشت، زیرا به احتمال زیاد به از دست دادن زمان منجر خواهد شد. طبق آنچه گفته شد و برخلاف تصور غالب، می‌توان بزرگترین عامل موفقیت استارت‌آپ‌ها را خلاقیت درونی و نوآوری دانست.

ارتقای صنعت گردشگری با نقش‌آفرینی استارت‌آپ‌ها

بر پایه گزارش سازمان جهانی گردشگری، ایران رتبه دهم جاذبه‌‌های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه‌‌های طبیعی را در جهان دارد و مهم‌تر اینکه یکی از امن‌ترین کشورهای منطقه و جهان از لحاظ امنیت برای گردشگران خارجی محسوب می‌شود. متاسفانه بر پایه آمارهای رسمی، سهم ایران از درآمدهای جهانی صنعت گردشگری کمتر از یک درصد است.

در اینجا بحث اهمیت حضور استارت‌آپ‌ها در حوزه گردشگری به طور جدی مطرح می‌شود، چراکه همان طور که فعالیت استارت‌آپ‌ها نقش بزرگی در رونق اقتصادی دارد، طبق آمار به ازای ورود هر گردشگر، ۹فرصت شغلی ایجاد می‌شود و این امر به طور مستقیم بر اقتصاد تاثیر بسزایی می‌گذارد.

این همکاری مشترک صاحبان کسب و کار و ایده‌پردازان حوزه گردشگری می‌تواند تحول بزرگی در صنعت گردشگری کشور و رونق اقتصادی ایجاد کند. حوزه‌های کارآفرینی در گردشگری و فرصت‌های مناسب استارت‌آپی در ایران شامل هتلداری (رزرو اقامتگاه)، خدمات مسافرتی، بازاریابی‌های مربوط به صنعت گردشگری (فروش اینترنتی)، اطلاع‌رسانی‌ها و تبلیغات مختلف در حوزه بازاریابی است.

علاوه بر این موارد، گردشگری سلامت و گردشگری زیارت (مذهبی) در ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ نقش جاذبه‌ها و ظرفیت‌های گردشگری مناطق آزاد کشور با توجه به مزیت‌های نسبی درخصوص ورود گردشگران خارجی و عدم نیاز آنها به ویزا نیز یکی از ظرفیت‌های این مناطق است که می‌توان از این مزیت در بستر استارت‌آپ‌ها برای توسعه گردشگری در این مناطق آزاد بهره برد و می‌تواند دلیل بزرگی برای آغاز فعالیت‌های استارت‌آپی در مناطق آزاد کشور باشد.

اشتغال‌زایی با استفاده از ظرفیت استارت‌آپ‌ها

ظرفیت اشتغال شرکت‌های دانش‌‌بنیان نسبت به تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌‌ها بسیار پایین است. بنابراین در راستای ایجاد توسعه در کشور خصوصا مناطق آزاد، باید به طرف اشتغال‌زایی پیش رفت. یکی از عوامل بهبود وضعیت اشتغال در شرایط کنونی، استفاده از ظرفیت همین شرکت‌های دانش‌بنیان، کارآفرین و در صدر آنها اهمیت دادن به راه‌اندازی و توسعه استارت‌آپ‌ها است.

نگاه ویژه به استارت‌آپ‌ها با توجه به پویایی، انعطاف‌پذیری بالا و تطبیق با شرایط محیطی، تحولی عظیم در اشتغال‌زایی ایجاد خواهد کرد. علاوه بر آن، این کسب و کارها ظرفیت مناسبی برای روبه‌رو شدن با شرایط تحریم را نیز دارا هستند. عدم تمرکز فعالیت‌های تولیدی در شرکت‌های منتخب وابسته به دولت، مانع از تحریم آسان محصولات و مواد اولیه‌ شرکت‌ها نیز می‌شود.

یکی از اساسی‌ترین زیرساخت‌های اقتصاد دانش‌‌بنیان و کارآفرین، سرمایه‌ انسانی خلاق، نوآور و دانشی است که به عنوان بزرگ‌ترین و باارزش‌ترین سرمایه‌ کشور، باید مورد توجه قرار گیرد و بدین ترتیب با توانمند کردن، تشویق و زمینه‌‌سازی فعالیت آنان در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان، کشور توان رویارویی با هرگونه تهدید و تحریم اقتصادی را خواهد داشت.

اساسی‌ترین چالش‌ها و مشکلات استارت‌آپ‌ها

فضای استارت‌آپی، فضایی در حال رشد است و طبیعی به نظر می‌رسد که این فضا با مشکلات و چالش‌هایی روبه‌رو باشد، اما نکته حائز اهمیت، تلاش در حل این مشکلات در سریع‌ترین زمان ممکن است. بزرگترین چالشی که استارت‌آپ‌های ایرانی با آن مواجه هستند، تامین مالی و سرمایه‌گذاری است. همچنین عدم شناخت و آگاهی سرمایه‌گذاران بخش خصوصی نسبت به فضای کسب و کارهای اینترنتی باعث عدم اطمینان و اعتماد سرمایه‌گذاران در این زمینه می‌شود.

مشکل بعدی، نبود وجود نهادهای پشتیبان و کمبود شرکت‌هایی است که خدمات کسب و کاری و تجاری به استارت‌آپ‌ها ارائه می‌کنند. نداشتن تمایل استارت‌آپ‌های موفق و شرکت‌های بزرگتر برای همکاری و مشارکت با استارت‌آپ‌های جدید و کوچک‌تر که با برقراری ارتباطات بیشتر می‌توانند به رونق گرفتن فضای کسب و کار کمک کنند و نداشتن دسترسی به زیرساخت‌های فنی مناسب، هزینه دسترسی به زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات، بی‌توجهی به فرهنگ کارآفرینی، نداشتن ریسک‌پذیری و سیاست‌گذاری‌های دولت از دیگر چالش‌های موجود بر سر راه استارت‌آپ‌ها به شمار می‌روند.

حامد ظفرمندی، کارشناس منابع انسانی استارت‌آ‌پ‌‌ها:

فضای مجازی ظرفیت ایجاد ۵میلیون شغل را دارد

حامد ظفرمندی کارشناس منابع انسانی استارتاپ‌‌ها با بیان اینکه فضای مجازی می‌تواند عامل ایجاد یک میلیون شغل به طور مستقیم و ۵میلیون شغل به صورت غیرمستقیم در کشور باشد، گفت: حاکمیت باید از صاحبان استارت‌آپ‌ها توامان حمایت مادی و معنوی کند.

وی در توضیح وظایف مسئولان و حاکمیت در مقابل کسب و کارهای استارت‌آپی در شرایط جنگ نابسمان اقتصادی کنونی، اظهار داشت: شرایط جدید اقتصادی اقتضاء می‌کند ابتکار عمل‌های اقتصادی جدید متناسب با تکنولوژی روز مورد توجه قرار گیرند؛ در این بین استارت‌آپ‌ها توانستند و می‌توانند تحول بزرگ اقتصادی را در مدت زمان کوتاه و با کمترین نیروی انسانی محقق کنند.

ظفرمندی با بیان اینکه استارت‌آپ‌ها توانسته‌اند در میان طیف‌های مختلف جامعه نفوذ کنند، بنابراین‌ باید به آنها توجه ویژه‌ای شود، ادامه داد: یکی از برنامه‌های ریاست جمهوری دوره دوازدهم، ایجاد ۹۰۰هزار شغل در حوزه ICTبود که هنوز محقق نشده است! برآوردها نشان می‌دهد، فضای مجازی می‌تواند عامل ایجاد یک میلیون شغل به طور مستقیم و ایجاد ۵میلیون شغل به صورت غیرمستقیم باشد.

وی همچنین درخصوص مسئولیت حاکمیت در مقابل کسب و کارهای استارت‌آپی در شرایط جنگ اقتصادی کنونی، توضیح داد: حاکمیت باید از صاحبان استارت‌آپ‌ها توامان حمایت مادی و معنوی کند، در واقع در اختیار گذاشتن تسهیلات و وام‌های مورد نیاز بخش مادی و موضوع حفظ حقوق مالکیت، بخش حمایت معنوی از آنها را شامل می‌شوند؛ هرچند وضعیت حقوق مالکیتی صاحبان استارت‌آپ‌ها به دلیل سهل بودن انجام کپی‌رایت در ایران مناسب نیست، لذا به استارت‌آپ‌ها دستبرد می‌شود و متاسفانه نظارت‌ها نیز ضعیف هستند‌.

این کارشناس حوزه استارت‌آپ‌ها تاکید کرد: بهتر است در شرایط اقتصادی نامناسب کنونی به جای حرکت به سمت رانت و مسائل غیرقانونی، از تجربیات و امکانات ایجاد شده توسط استارت‌آپ‌ها برای کسب درآمد و ایجاد اشتغال استفاده گردد.

وی گفت: طی این سال‌ها تلاش‌های پراکنده بسیاری برای ایجاد روحیه کارآفرینی در بین فعالان این بخش به خصوص حوزه استارت‌آپی صورت گرفته است، اما به دلیل فیلترهای شبکه‌های مجازی و عدم حمایت‌های لازم، جوانان فعال در این حوزه تحت فشار قرار دارند و حتی این اتفاق‌ها سبب دلسردی و میل دوباره آنها به مهاجرت شده است.

ظفرمندی تصریح کرد: در این میان مناطق آزاد در شرایط تحریم می‌توانند شاهراه تنفسی اقتصادی ایران باشند، چراکه منجر به رونق کسب و کار شده و این مناطق در صورت بهره‌برداری درست، پلی برای ورود کالاهای اساسی بدون قاچاق و دلالی به کشور خواهند شد.

این کارشناس ادامه داد: مناطق آزاد در جذب نیرو و سرمایه‌گذاری محدودیت‌های کمتری دارند به همین دلیل در جذب استارت‌آپ‌ها راحت‌تر هستند. بروکراسی اداری پیش‌ روی استارت‌آپ‌ها برای گرفتن مجوز، سبب کهنه شدن نوآوری و خلاقیت‌شان می‌شود، تا جایی که ایده مذکور پس از گرفتن مجوز کارایی خود را از دست داده است؛ بنابراین باید شرایط شکل‌گیری و بسط استارت‌آپ‌ها را در لحظه شکل داد.

وی توضیح داد: اقتصاد دانش‌بنیان در لحظه خلق، بالاترین قیمت را دارد و استفاده مکرر منجر به کاهش قیمت آن کاهش می‌شود و این دقیقا خلاف اقتصاد عادی است که ابتدا با قیمت ارزان به فروش می‌رسد و سپس به مرور قیمت آن افزایش پیدا می‌کند تا به اوج برسد؛ به همین دلیل جان گرفتن اقتصاد دانش‌بنیان به شرایط مهمی همچون آغاز به کار بدون موانع بوروکراتیک احتیاج دارد.

ظفرمندی در پایان با تاکید بر اینکه مناطق آزاد شرایط فوق را به راحتی برای شرکت‌های دانش‌بنیان ایجاد می‌کند، اظهار کرد: باید این فرصت را در اختیار جوانان قرار داد، هر چند تهدیدها و ریسک‌پذیری‌هایی هم در مناطق آزاد وجود دارد و در آن واحد می‌تواند تمام سرمایه‌ها را به باد دهد، اما در شرایط فعلی کشور باید این ریسک‌پذیری را پس از ایجاد زیرساخت‌های لازم، پذیرفت.

هومن علیخانی، مدیر بازاریابی دیجیتال:

نقش استارت‌آپ‌ها در کسب و کارهای نوین و توسعه صادرات

همچنین، هومن علیخانی مدیر بازاریابی دیجیتال به نقش استارت‌آپ‌ها در راستای ایجاد تحول در بازار کشور اشاره کرد و افزود: در ایران امکان استفاده از استارت‌آپ‌ها در حوزه سلامت، گردشگری، لجستیک، مواد غذایی، خدمات آموزشی، خدمات فنی-‌مهندسی، مالی، تبلیغات و بازاریابی وجود دارد‌.

وی به مسیر تحول بخش‌های سه‌گانه اقتصادی کشور اشاره کرد و اظهار داشت: اگر بتوانیم کاربردهای فناوری اطلاعات را در سه حوزه کشاورزی، صنعت و خدمات جلو ببریم، قطعا ارزش افزوده بیشتری خواهد داشت؛ چراکه استفاده از فناوری نوین در هر بخش، سبب کاهش قیمت تمام‌شده و بازاریابی آسان‌تر می‌شود. به عنوان مثال در صنعت مس به یکسری فناوری احتیاج داریم که در صورت به کارگیری استارت‌آ‌پ‌ها در این بخش، وابستگی‌مان کمتر می‌شود.

این کارشناس حوزه بازاریابی دیجیتال با تاکید بر لزوم حمایت وزارت ارتباطات از توسعه استارت‌آپ‌ها تصریح کرد: کسب و کارهای اینترنتی و نو، یک حوزه فرامرزی و بین‌المللی محسوب می‌شود و می‌تواند ارزآوری مناسبی برای کشور به همراه داشته باشد.

علیخانی در ادامه تصریح کرد: در فضای اینترنت، جوانان تحصیلکرده کشور می‌توانند به تمامی جهان خدمات ارائه داده و درآمد کسب کنند؛ البته انجام این مهم نیازمند توسعه زیرساخت‌هایی است.

وی با تاکید بر ضرورت حمایت از مراکز شتاب‌دهنده به عنوان حامی و پشتیبان کارآفرینان، مراکز شتاب‌دهنده را گلوگاه‌های کارآفرینی کشور دانست.

علیخانی با اشاره به معضل بیکاری کشور اظهار کرد: هیچ راهی برای حل معضل بیکاری کشور وجود ندارد جز اینکه بحث تولید داخلی نه در جایگاه شعار، بلکه در جایگاه عمل محقق شود.

وی با بیان اینکه عوامل بسیاری در تحقق تولید نقش دارند، گفت: خوشخبتانه از نظر فکری و نرم‌افزاری در کشور چیزی کم نداریم و فکر کارآفرینی در کشور وجود دارد؛ اما متاسفانه آنچه که باید باشد و مهیا نیست، شرایط مناسب برای تولید است.

این کارشناس حوزه بازاریابی دیجیتال افزود: ما کارآفرین داریم، نیروی انسانی داریم، امکانات داریم، ایده‌های خوب داریم اما شرایط یکسان برای تولید و رقابت با محصولات خارجی را نداریم.

علیخانی تصریح کرد: اولین نیاز یک کارآفرین، سرمایه است و در کشورهای دیگر کارآفرین وام با سود دو درصد می‌گیرد و کار خود را شروع می‌کند و این در حالی است که در کشور ما کارآفرین وام با بهره ۱۸درصد دریافت می‌کند و از همین ابتدای کار شرایط تولید و رقابت کاملا ناعادلانه است.

وی افزود: بهره ۱۸درصد تسهیلات در حالی است که کارآفرین برای دریافت همین تسهیلات نیز کلی باید دردسر بکشد و باید به میزان تسهیلات وثیقه بگذارد و اخیرا هم وثایق محل اجرای طرح هم مورد پذیرش نیست و باید وثایق دیگر تهیه شود.

این کارشناس اظهار کرد: در گام بعدی و بعد از دریافت این تسهیلات، کارآفرین با موانع کسب و کار مواجه می‌شود و باید پروسه طولانی طی کند تا بتواند مجوزهای لازم برای شروع کار را دریافت کند.

علیخانی افزود: متاسفانه ایران در بحث کسب و کار رتبه بدی ‌در دنیا دارد و عوامل مزاحم فراوانی بر سر راه کارآفرینان برای گرفتن مجوزهای لازم وجود دارد که همین موانع بسیار، بعضا موجب می‌شود کارآفرین از ادامه کار منصرف شود.

وی تصریح کرد: بعد از این همه مصیبت و بدبختی کارآفرینی که خیلی مقاومت به خرج دهد و به مرحله تولید می‌رسد و در این زمان است که دولت با صدور یک مجوز واردات، همان محصول تولید داخل را از چین و… وارد کرده و با نصف قیمت در بازار عرضه می‌کند و کارآفرین ما را به خاک سیاه می‌نشاند.

این کارشناس حوزه بازاریابی دیجیتال با تاکید بر لزوم برابری شرایط تولید برای کارآفرین ایرانی با رقبای خارجی، گفت: طبیعتا نمی‌توان در کشور تسهیلات با بهره دو درصد به کارآفرین داد، چراکه با نرخ تورم سازگار نیست و امکان انجام این کار وجود ندارد.

علیخانی افزود: اما راه حل این است که برای ورود کالای خارجی به کشور تعرفه‌ای قرار دهیم که شرایط آن با تولیدکننده داخلی برابر شده و قیمت این دو یکسان شود.

وی اظهار داشت: این کار علاوه بر درآمدزایی برای دولت، می‌تواند به راحتی تولید داخلی را رونق داده و کارآفرین ما می‌تواند در شرایط برابر رقابت کند.

این کارشناس، در ادامه با اشاره به ضرورت ایجاد مشاغل جدید و رونق کارآفرینی در جهت رفع معضل بیکاری کشور، گفت: قطعا فعالیتی مانند مراکز شتاب‌دهنده که به حمایت از استارت‌آپ‌ها حرکت کرده و به سمت رونق کارآفرینی می‌رود، بسیار موثر است.

علیخانی افزود: به نظر بنده شتاب‌دهنده‌ها از بهترین گلوگاه‌ها و بهترین یاری‌رسان برای رونق کارآفرینی و رفع معضل بیکاری کشور هستند و حمایت از این مراکز باید به طور جدی صورت گیرد.

وی خاطرنشان کرد: اما با وجود این مراکز، ما باز هم نیاز داریم تا برابری شرایط تولید داخل با محصولات خارجی از طریق قرار دادن تعرفه بر محصولات خارجی ایجاد شود، وگرنه در غیر این صورت با وجود این مراکز و پا گرفتن تولید، باز هم در گام بعدی کارآفرین ما به مشکل برمی‌خورد.

مدیر بازاریابی دیجیتال در پایان با تاکید بر لزوم رونق کار شتاب‌دهنده‌ها، خاطرنشان کرد: آنچه که به عنوان محصول جدید در استارت‌آپ‌های مورد حمایت این مراکز تولید می‌شود، تنها نیازمند تبلیغات گسترده است تا بتواند بازار خود را پیدا کند و دستگاه‌های متولی به ویژه صدا و سیما و رسانه‌ها باید در این زمینه پای کار بیایند.