تحقق الگوی توانمندسازی جهت محرومیت‌زدایی در مناطق آزاد
به گزارش اخبار مناطق آزاد، توانمندسازی، فرآیند کمک به افراد ضعیف است تا تلاش کنند مهارت‌ها و علایق خود را پیدا و بر ضعف‌های‌شان غلبه نمایند. مهم‌تر از آن، توانمندسازی یکی از اجزای توسعه پایدار محسوب می‌شود که می‌تواند زمینه توسعه کشور را فراهم آورد.
طبق گفته کارشناسان، دستیابی به توسعه پایدار بدون توانمندسازی روستاییان امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل در توسعه مناطق آزاد کشور نیز مسائل اجتماعی و توانمندسازی جامعه محلی مورد توجه قرار دارد و ضروری است با جدیت بیشتری برنامه‌های متنوع آن پیگیری گردد.
اما باید اذعان داشت با وجود تاکیدات مقام معظم رهبری در بحث اقتصاد مقاومتی و اقدامات انجام شده از سوی مسئولان کشور طی دهه‌های اخیر بر موضوع و فرآیند محرومیت‌زدایی از چهره روستاها و نواحی مجاور مناطق آزاد، همچنان آهنگ رفع محرومیت در این مناطق کند بوده است؛ این در حالی است که توانمندسازی جوامع محلی باعث تقویت سرمایه اجتماعی محلی و سطح بالای سرمایه اجتمای نیز باعث ارتقاء فرهنگ مشارکت محلی در برنامه‌ریزی و توسعه اقتصادی و گردشگری می‌شود. مضاف بر آن، برنامه‌ریزی جامع در جهت توسعه گردشگری نیز چهارچوب قانونی برای تقویت سرمایه اجتماعی و تشویق سرمایه‌گذاری فراهم می‌کند؛ موضوعی که توانمندسازی جوامع محلی را نیز آسان‌تر می‌کند.
در گزارش پیش‌روی، با معاونین فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان‌های مناطق آزاد درخصوص اقدامات انجام شده در جهت توسعه جوامع محلی و محرومیت‌زدایی از مناطق و نواحی همجوار مناطق آزاد گفتوگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد ارس:
لزوم مدیریت یکپارچه و تفویض اختیار به مدیران مناطق آزاد جهت توسعه جوامع محلی
یوسف داداش‌زاده معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد ارس در گفتوگو با نشریه، از لزوم تقویت جوامع محلی، تخصیص بودجه لازم و تفویض اختیار به مدیران سازمان‌های مناطق آزاد سخن گفت.
وی درخصوص اهمیت موضوع محرومیت‌زدایی اظهار داشت: دو الگو در مناطق آزاد دنیا است؛ یکی الگو غربی است که خارج از سکونتگاه‌ها واقع شده، مساحت‌شان بسیار پایین است و در یک یا چند حوزه محدود فعالیت می‌کنند. اما الگوی شرقی هم داریم که داخل سکونتگاه‌ها واقع شده و اکثر کشورهای شرق آسیا از این الگو بهره‌مند هستند؛ مثلا کشور سنگاپور که کل کشورش را به نوعی منطقه آزاد تلقی کرده یا در چین منطقه آزاد شانگهای خیلی مورد توجه است که داخلش سکونتگاه می‌باشد. دومین بحث در این خصوص این است که در کشور ما متاسفانه نظام اداری متمرکزی وجود دارد. اتفاقاتی که در این دولت هم رخ داده، باعث شده برای اولین‌بار اختیاراتی به استانداری‌ها و استانداران تفویض شده تا تمرکززدایی صورت بگیرد، ولی اثر این تمرکز در سال‌های گذشته باعث شده نقاط مرزی که مناطق آزاد در آن واقع شده‌اند یا در جزایر که دور از مرکز هستند، محرومیت قابل‌توجهی را شاهد باشیم. ما می‌خواهیم به دنبال توسعه اقتصادی باشیم، طبیعتا توسعه اقتصادی همان رشد اقتصادی توام با رفاه مردم است، اما صرفا نمی‌توانیم فقط ابعاد اقتصادی موضوع را مدنظر قرار دهیم. بنابراین بحث محرومیت‌زدایی یکی از مقوله‌های بسیار مهم است تا بتوانیم زیرساخت‌های فرهنگی و اجتماعی که باعث رشد انسان‌ها می‌شود و انسان‌ها هم به عنوان محور توسعه قلمداد می‌شوند را ارتقا دهیم و هم‌سطح با زیرساخت‌های اقتصادی برسانیم. در این صورت شاهد یک انرژی بسیار خوبی درخصوص عوامل محیطی خواهیم بود و این عوامل محیطی می‌توانند توسعه اقتصادی و همان تاکیدی که مناطق آزاد می‌توانند الگو برای سرزمین اصلی باشند را فراهم کنند.
داداش‌زاده ادامه داد: در مناطق آزاد زیرساخت‌های اقتصادی تا حدودی بوده که به‌عنوان منطقه آزاد تعریف و تصویب شده است، ولی از بعد زیرساخت فرهنگی و اجتماعی مناطق محروم و کم‌برخوردار محسوب می‌شوند. لذا اگر به‌دنبال توسعه اقتصادی هستیم باید رشد اقتصادی در کنار رفاه مردم را نیز دنبال کنیم تا به توسعه اقتصادی برسیم؛ در غیر این صورت شاید صرفا از نظر اقتصادی بتوانیم به موفقیت‌هایی برسیم کما اینکه اکنون هم مناطق آزاد توانستند در بخشی از شاخصه‌ها عملکرد خوب اقتصادی داشته باشند، ولی اگر نتوانیم زیرساخت‌های فرهنگی و اجتماعی را ارتقا دهیم، خروجی کار در نقاط مرزی قابل توجه نخواهد بود؛ ضمن اینکه این مناطق از حساسیت بسیار ویژه‌ای برخوردار هستند. ما به‌دنبال توسعه و امنیت پایدار هستیم و می‌خواهیم این مناطق به مناطق مهاجرپذیر تبدیل شوند؛ چراکه حضور نیروی انسانی امنیت بسیار پایداری را به ارمغان خواهد آورد.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد ارس اظهار کرد: بنابراین ملزم هستیم که به مقوله محرومیت‌زدایی توجه ویژه‌ای داشته باشیم خصوصا تیم آقای دکتر سعید محمد که روی کارآمده و من تصور می‌کنم که به درستی به این مقوله رسیده‌اند و امیدواریم در ادامه راه موفق باشند.
وی افزود: تقویت جوامع محلی که یکی از خروجی‌های محرومیت‌زدایی است و باعث ارتقاء سطح انسان‌ها می‌شود؛ می‌توانند در راستای سطح ارتقاء مناطق آزاد نقشی بسیار اساسی داشته باشد.
داداش‌زاده در رابطه با اقدامات انجام شده درخصوص تقویت جوامع محلی در منطقه آزاد ارس گفت: برنامه‌هایی جهت محرومیت زدایی انجام شده است اما ظرفیت‌های محلی باید احصاء گردد. باید تاکید کنم که در منطقه آزاد ارس ظرفیت‌های محلی برای تقویت جوامع محلی کاملا احصاء شده و در حوزه‌هایی همچون گردشگری در شاخه‌های مختلف ازجمله صنایع دستی و مقوله آموزش اقداماتی صورت گرفته است، ازجمله آموزش‌های همگانی، آموزش‌های رسمی، ارتقاء سطح مدارس، جذب دانشگاه‌های معتبر داخلی در منطقه که هم بستر حضور اساتید بنام کشور را فراهم کرده و هم شرایط ادامه تحصیل و پرورش و مهارت‌آموزی جوانان منطقه را به نوعی با خود همراه داشته است.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد ارس ادامه داد: در کنار آن توجه به اکوسیستم دانش‌‌ِبنیان که پایه اولیه و ابتدایی ایده‌های نوآورانه است، با راه‌اندازی مرکز نوآوری، مراکز رشد، راه‌اندازی صندوق پژوهش فناوری، اختصاص سایت پژوهش فناوری حدود پنجاه هکتار جهت تبدیل شدن به هاب محصولات دانش‌بنیان و در حال پیاده‌سازی فن‌بازار دانشگاه آزاد کشور در ارس هستیم. در همین راستا با دانشگاه تبریز به‌دنبال راه‌اندازی کارخانه نوآوری هستیم و بحث شتاب‌دهنده‌ها نیز مقوله‌هایی هستند که انجام شده که اساسی‌ترین محور در این خصوص بحث توانمندسازی جامعه محلی است و هم توجه به اقتصاد جامعه محلی با مشارکت دادن آنها در برخی از پروژه‌ها خصوصا پروژه‌های گردشگری مطرح است و همین‌طور بستر و ایجاد آموزش برای اینها فراهم است. ما در حوزه همگانی با همکاری سازمان فنی و حرفه‌ای اولین مرکز بین‌المللی فنی و حرفه‌ای را دایر می‌کنیم، با جهاد دانشگاهی همچنین در دوره کرونا بحث‌های آموزش‌های مجازی را داشتیم و این درخصوص برنامه‌هایی وجود دارد که در حوزه تقویت جوامع محلی است.
وی اذعان نمود: البته بحث گردشگری به‌عنوان یکی از محوری‌ترین برنامه‌های تقویت جوامع محلی است که هم بر روی آموزش و هم در بحث اقتصاد محلی تاثیر می‌گذارد. یکی از اقدامات بسیار خوبی که انجام شده بحث ژئوپارک ارس است. یکی از تاکیدات یونسکو، مشارکت دادن جامعه محلی در حفظ و حراست از میراث زمین‌شناسی و در کنار آن منتفع شدن از عایدی ژئو‌پارک‌ها هستند، به این شکل که در قالب انجمن‌هایی همچون راهنمایان گردشگری، انجمن‌های صنایع دستی و زیرساخت‌های گردشگری متعددی ایجاد شده است. ان‌شاءالله تلاش می‌کنیم که به زودی ژئوپارک ارس در یونسکو ثبت شود. در تمامی سکونتگاههایمان دوره‌های آموزشی برای جوامع محلی برگزار شده و در حال برگزاری است، آنها را با علم زمین‌شناسی آشنا کردیم که بتوانند به‌عنوان راهنمایان گردشگران ایفای نقش کنند و هم اینکه در حوزه ژئوپروداکت‌ها صنایع دستی که به نوعی نمایانگر ژئوپارک ارس است، احصا شده و اکنون به مرحله تولید انبوه هم رسیده که امیدواریم بعد از رفع شیوع ویروس کرونا و حضور گردشگران متعدد با محوریت ژئوپارک ارس شاهد این باشیم که جوامع محلی از خروجی و عایدی ژئوپارک ارس بهره‌مند شوند.
داداش‌زاده افزود: درخصوص بحث محرمیت‌زدایی یکی از شاخصه‌های مهمی که برای ارزیابی این حوزه وجود دارد، شاخص اچ‌دی‌آی یا توسعه انسانی است. برای هرکدام از جوامع محلی، شناسنامه‌ای را آماده کردیم و میزان برخورداری این جوامع محلی از آب بهداشتی شرب گرفته تا زیرساخت‌های فرهنگی اعم از مسجد، مدرسه، کتابخانه و بحث زیرساخت‌های اجتماعی همچون درمانگاه‌ها و خانه‌های بهداشت را در این در شناسنامه آورده‌ایم و در قالب یک برنامه‌ای هرساله به‌دنبال ارتقاء سطح این مولفه‌ها هستیم و ان‌شاءالله که بتوانیم تا پنج‌سال تمام سکونتگاههایمان را از نظر شاخص اچ‌دی‌آی، به وضعیت مطلوب برسانیم.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد ارس اظهار داشت: تاکنون در حوزه مدرسه و زیرساخت‌های فرهنگی کارهای بسیار خوبی صورت گرفته است، اکنون در دورافتاده‌ترین نقاط منطقه آزاد ارس که از نظر جغرافیایی وضعیت خاصی دارد و در چهار محدوده منفصل و در امتداد رود ارس واقع شده، جمع کثیری از عشایر عزیز و محترم در آن ساکن هستند. دسترسی به بحث کتاب و کتاب‌خوانی با راه‌اندازی کتابخانه‌های سیار و تجهیز کتابخانه‌های مدارس و مساجد نیز انجام شده است. در سایر مقوله‌ها نیز اقدامات خاصی در حوزه تجهیز مدرسه‌ها و مساجد و همین‌طور خانه‌های بهداشت انجام شده و ما سعی می‌کنیم که سطح دسترسی این جوامع محلی را به خدمات افزایش دهیم؛ به عنوان مثال با راه‌اندازی درمانگاه تخصصی، شاهد حضور هشت پزشک متخصص هفته‌ای هستیم که با هزینه‌های بسیار پایینی ارائه خدمات می‌دهند؛ ضمن اینکه کارهای مشترکی با مجموعه‌های دیگر خصوصا مجموعه سپاه و بسیج در دستورکار است. گروه‌های جهادی همچنین کارهای بسیار ارزشمندی را در این منطقه انجام می‌دهند و مهم‌تر آنکه گروه جهادی منطقه آزاد ارس در سطح کشور دارای جایگاه بسیار ویژه‌ای است، هم در حوزه تامین خانه‌های محروم و هم در حوزه‌های دیگر نقش ایفا می‌کنند.
وی درخصوص بحث کمک به نواحی همجوار نیز گفت: سابقا در بودجه سنواتی مناطق آزاد ردیفی تحت عنوان ردیف کمک به نواحی همجوار بود که آیین‌نامه‌ای هم ابلاغ شد که هم نواحی همجوار در آن تعریف شده بود و هم اینکه شیوه هزینه‌کرد در آن آمده بود. اما چند سال است که این ردیف بودجه حذف شده است؛ ولی با این‌حال ما در قالب بودجه معاونت فرهنگی هرساله مبلغی را به این امر اختصاص می‌دهیم، زیرا بر این باور هستیم که بحث محرومیت‌زدایی نمی‌تواند در یک محدوده جغرافیایی مشخص در داخل مناطق آزاد شکل بگیرد. اگر نتوانیم در مناطق همجوار از نظر محرومیت‌زدایی کارهای ارزشمندی انجام بدهیم، طبیعتا همین اختلافی که در دو منطقه همجوار ایجاد می‌شود، باعث ایجاد بسیاری از نارسایی‌ها هم در حوزه‌های فرهنگیو هم در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی خواهد شد. بنابراین بحث کمک به نواحی همجوار را همچنان در دستورکار داریم، ولی امیدواریم که دوستان دبیرخانه در تعریف بودجه‌های سنواتی، ردیف بودجه کمک به نواحی همجوار را در قالب همان آیین‌نامه‌ای احیا کنند تا بتوانیم که به نواحی همجوارمان به صورت بسیار شفافی رسیدگی کنیم؛ چراکه صراحتا در قانون مناطق آزاد اشاره شده که درآمدهای مناطق آزاد در قالب بودجه سنواتی که به تصویب هیات وزیران یا همان شورایعالی مناطق آزاد می‌رسد، در داخل محدوده مناطق آزاد قابل هزینه‌کرد است، بنابراین یک خلأ قانونی چندساله ایجاد شده که امیدوارم دوستان مناطق آزاد خصوصا دبیرخانه شورایعالی این مشکل را رفع کنند تا بتوانیم که به رسالتمان درخصوص ارتقاء خدمات در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی که نتیجه آن بحث محرومیت‌زدایی می‌شود، برسیم؛ در غیر این صورت همچنان مناطق آزاد نمی‌توانند به کارکرد اصلی‌شان و الگوسازی برسند و ایجاد اختلافات طبقاتی در مناطق آزاد و نواحی همجوار باعث می‌شود که مشکلات قابل توجهی در کارکرد و نقش مناطق صورت گیرد. یک نکته‌ای که در اینجا باید به آن اشاره کنم این است که نگاه محلی و منطقه‌ای به موضوعات بدون اینکه تاثیر در نواحی همجوار و یا در سرزمین اصلی داشته باشد، باعث می‌شود که مناطق آزاد از همان رسالت اصلی‌شان که بحث الگوسازی است، دور شوند و گاها از واژه‌هایی همچون حیاط خلوت برای مناطق آزاد استفاده شود که برای رفع این موضوع توجه به بحث محرومیت‌زدایی از اهمیت بسیار ویژه‌ای در نواحی همجوار برخوردار است. مسئولین محلی منطقه آزاد به این مقوله کاملا واقف هستند و این کار انجام می‌دهند، ولی یک باگ قانونی به‌خاطر حذف ردیف بودجه همچنان برای ما متصور است که امیدوارم این قضیه رفع شود.
داداش‌زاده در رابطه با بحث کارآفرینی و کسب‌وکارهای کوچک که به یکی از اساسی‌ترین مقوله‌ها در بحث توسعه اقتصادی بر آن تاکید می‌شود، اظهار کرد: بحث بنگاه‌های کوچک اقتصادی مهم هستند؛ چراکه سرمایه‌های بسیار اندکی را نسبت به مجموعه‌های بزرگ لازم دارند و طبیعتا ریسک موفقیت و یا شکست آنها نسبت به بنگاه‌های بزرگ بسیار پایین‌تر است؛ لذا راه‌اندازی این کسب‌وکارها در مناطق آزاد با سرمایه‌های بسیار پایین و با ایجاد اشتغال قابل‌توجهی همراه است. ما در محدوده منطقه آزاد ارس اقداماتی انجام دادیم، اینکه از ظرفیت تسهیلاتی که در قالب تسهیلات صندوق توسعه ملی برای توسعه روستایی اختصاص داده شده بود، توانستیم که مبالغ قابل‌توجهی را در قالب تسهیلات جذب کنیم و در اختیار کسب‌وکارهای کوچک قرار دهیم. در حوزه دانش‌بنیان که بخش عمده‌ای از حوزه‌های فعالیتی آن کسب‌وکارهای کوچک هستند، در این خصوص با راه‌اندازی صندوق پژوهش فناوری توانستیم با ارائه تسهیلات بسیار ارزان‌قیمت کسب‌وکارهای دانش‌بنیان مدنظر قرار دهیم.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد ارس در پایان، تفاهم‌نامه‌هایی که در جهت حمایت از جوامع محلی منعقد شده را نام برد و گفت: تفاهم‌نامه با سازمان فنی و حرفه‌ای جهت راه‌اندازی مرکز بین‌المللی فنی و حرفه‌ای، تفاهم‌نامه با جهاد دانشگاهی برای برگزاری دوره‌های آموزشی، تفاهم با دستگاه‌های اجرایی جهت حمایت از ژئوپارک ارس، تفاهم‌نامه با وزارت ارشاد انعقاد شده که حوزه‌های فرهنگی ساپورت شوند. با وزارت میراث فرهنگی نیز جهت حمایت از صنایع دستی تفاهم‌نامه‌هایی داریم، اما نیازمندیم که قانون منعقد در قالب ماده۶۵ احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور به نوعی اجرا شود تا این تفاهم‌نامه‌ها تبدیل به عنوان یکی از وظایف ذاتی مناطق آزاد تبدیل شوند تا بتوانند خدمات قابل توجهی ارائه دهند. لزوم اینکه همه جوامع محلی از همه امکانات و شرایط حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی، مقوله اقتصاد محلی منتفع شوند این است که بحث مدیریت یکپارچه را به نوعی پیاده‌سازی کنیم که به همت دستگاه‌های اجرایی برمی‌گردد که بتوانند با تفویض اختیار ما را کمک کنند.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم:
لزوم توجه جدی به محرویت‌زدایی جوامع محلی جهت جلوگیری از مهاجرت
مهدی زارعی معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم نیز در گفتوگو با نشریه، به سوالات ما پیرامون ضرورت تقویت جوامع محلی در مناطق آزاد و اقدامات و برنامه‌های انجام گرفته درخصوص محرومیت‌زدایی در منطقه آزاد قشم پاسخ داد.
وی درخصوص توجه جدی و تقویت جوامع محلی و اهمیت موضوع محرومیت‌زدایی گفت: جامعه محلی، نگین و ویترین یک منطقه آزاد است به‌ویژه در منطقه آزاد قشم که ما هفتاد روستای بزرگ و کوچک داریم که اغلب جمعیت جزیره در این روستاها مستقر هستند و سکونت دارند. طبیعتا رشد متوازن و یکپارچه این روستاها موجب این می‌شود که منطقه آزاد هم یک دورنما و چشم‌انداز زیباتر، بهتر و یکسان‌تری داشته باشد و عدالت متوازن‌تری در تمامی روستاها توزیع شود. هر آنچه که از امکانات منطقه آزاد و فرامنطقه‌ای از سرزمین اصلی وجود دارد، اگر در این روستاها به صورت متوازن توزیع شود و براساس نیازهایی که در روستاها وجود دارد و جوامع محلی نسبت به آن متقاضی هستند، در آنجا انجام گیرد، این موضوع می‌تواند نسبت به رشد منطقه آزاد و پذیرش بسیاری از اتفاقات ما بعد از آن موثر و کارساز باشد. از این جهت موضوع محرومیت‌زدایی به‌ویژه در روستاهایی که توسعه متوازن‌تر و یکدست‌تری نسبت به روستاهای دیگر نداشتند، یکی از ضروریات کار است که باید حتما نسبت به آن توجه کرد تا خدایی نکرده طوری نباشد که برخی روستاها که در دوردست‌تر هستند، صرفا پیشرفت کنند و یک شرایط نامتوازن به وجود بیاید و یا برخی روستاها و شهرهای کوچکی که ایجاد شده دارای رشد بیشتر نسبت به برخی دیگر شوند. لذا باید توسعه جوامع محلی اتفاق بیفتد. طبیعتا اگر این کار را انجام دهیم، یکسری پیامدهای مثبتی پشت سرش ایجاد خواهد شد، ازجمله اینکه یک رضایتمندی خیلی جدی در جوامع محلی نسبت به توجه یکسان به وجود می‌آید و این باعث نمی‌شود که مهاجرت‌ها از روستاها به شهرهای بزرگتر یا از مناطق آزاد به سرزمین اصلی صورت گیرد؛ درواقع به دلیل عدم توجه به جوامع محلی و ایجاد عدالت توزیعی افراد مجبور نمی‌شوند که روستاهای خود را ترک کنند و از آنجا به جاهای دیگر بروند.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم در ادامه در رابطه با اقدام عملیاتی انجام گرفته درخصوص محرومیت زدایی در منطقه آزاد قشم اظهار داشت: در این راستا اقدامات متفاوتی از زمان استقرار منطقه آزاد قشم تاکنون در این جزیره به وقوع پیوسته که می‌توان بسیاری از این اقدامات را لیست کرد و از آنها نام برد. اگر بخواهیم به مهم‌ترین آن اشاره کنیم، این است که منطقه آزاد نسبت به توسعه زیرساخت‌ها در غرب و شرق جزیره اتفاقات و تصمیماتی متفاوتی اتخاذ کرده است. در این راستا می‌توان بحث جاده‌ها، فرودگاه، حمل‌ونقل دریایی مسافری بین جزیره و سرزمین اصلی، ایمن‌سازی نقاط حادثه‌خیز در جاده‌ها، توسعه شبکه راه‌ها و راه‌های فرعی، اجرای طرح هادی در داخل روستا و بهره‌مندی از آب شرب توسط آب شیرین‌کن‌ها، توسعه شبکه داخلی روستاها ازجمله اتفاقات و اقدامات خاصی است که در این حوزه انجام گرفته است. یکی از اقدامات خوبی که در روستاها اتفاق افتاد، این بود که منطقه آزاد نسبت به ساخت اسکله‌های تفریحی و صیادی همت ویژه‌ای صرف کرد و ساماندهی صیادان در قالب شرکت‌های تعاونی باعث این شد که بتوانند از دریا که راه معیشت و گذران زندگی‌شان از قرن‌های پیش تاکنون بوده، منظم‌تر انجام شود؛ بدین طریق که هرجا که گردشگران وارد می‌شدند و نیاز به توسعه و ساماندهی اسکله گردشگری وجود داشت، یکسری از ناخداها با قایق‌های تفریحی‌شان وارد شدند و در آنجا نسبت به خدمات‌دهی به مسافرین اقدام کردند و در بعضی اسکله‌های دیگر که موضوع صیادی خیلی جدی است، از لنج‌های چوبی بزرگ تا قایق‌های صیادی کوچک همه در آنجا بارانداز خودشان را انجام می‌دهند. لذا یکی از اتفاقات خوب همین موضوع بوده است. اما موضوع هتل‌ها، اقامتگاه‌های بوم‌گردی و هر صنعتی که در واقع وابسته به موضوع گردشگری است، توسعه خیلی خوب و چشمگیر در منطقه آزاد قشم داشته که در این حوزه می‌تواند یکسری از فاکتورهایی باشد که در راستای اقدامات عملی در راستای برنامه توسعه و محرومیت‌زدایی به انجام رسیده و می‌توان از آن نام برد.
زارعی در رابطه با محرومیت‌زدایی نواحی همجوار منطقه آزاد قشم گفت: محرومیت‌زدایی در نقاط همجوار مثل جزیره‌های هرمز و لارک یکی از بحث‌های شدت و ضعف‌دار در منطقه آزاد بوده است. در یک دوره‌ای که جزیره هرمز و لارک جزء منطقه آزاد قشم بوده‌اند، یکسری توجهات معمولی انجام می‌شده و در واقع توسعه زیرساخت‌هایی بر حسب وظیفه و ماموریتی که مناطق آزاد در این مناطق دارند، انجام می‌گرفته است؛ اما بعدها به دلایلی این دو منطقه به عنوان نقاط همجوار جزیره قشم از حوزه سرزمین این منطقه جدا و به شهرستان بندرعباس ملحق شدند. البته جزیره لارک جز منطقه آزاد قشم محسوب نمی‌شود، ولی در تقسیمات جغرافیای سیاسی جزء شهرستان قشم است؛ بدین تربیت این جزایر متاسفانه به دیل حاکمیت چندگانه که در موضوع حکمرانی خودشان داشتند، باعث شده توسعه یکدست و متوازنی نسبت به قشم نداشته باشند و اکنون می‌بینیم که گه‌گاهی در نقاط مختلف این جزایر محرومیت‌هایی به چشم می‌خورد که بدین طریق بنیاد علوی، بنیاد برکت و بسیاری از دستگاه‌های خیریه وارد این جریان شدند و اقداماتی انجام دادند. به نظر می‌رسد شاید تاکنون آنگونه که باید پاسخگوی تمامی نیازها و تقاضاهای جوامع محلی در این نقاط خیلی نبوده‌ایم.
وی در رابطه با نقش کارآفرینان و کسب و کارهای کوچک در توسعه جوامع محلی اذعان نمود: قطعا کسب و کارهای کوچک تاثیر خودشان را دارند و سهم خود را به خوبی ایفا می‌کنند. کسب و کارهای کوچک به‌ویژه در حوزه صنایع دستی در قشم جایگاه ویژه‌ای در توسعه صنعت گردشگری دارد که از دیرباز مورد توجه گردشگران و مسافران در جزیره بوده است. این کسب و کارها اغلب خانگی است و توسط زنان مدیریت می‌شوند، ولیکن نکته‌ای که وجود دارد این است به دلیل وجود صنایع دستی و کسب و کارهای کوچک، مسافران به روستاهای دورافتاده بروند و در آنجا به‌خاطر بازدید و یا خرید محصولات صنایع دستی در روستاها اقامت کنند و بمانند و همین موجب توسعه ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی و کاشانه‌مهمان‌ها شده است و بسیاری از اتفاقات خوب دیگر با حضور گردشگر رخ داده است که علت آنها، همین کسب و کارهای کوچک و صنایع دستی جوامع محلی بوده که موجب شده رونق بیش از پیشی را در دو دهه اخیر شاهد باشیم.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم افزود: برنامه‌ریزی‌هایی که برای توسعه کسب و کارها باید انجام شود، این است که ما در هر روستایی باید زمینه‌هایی را ایجاد کنیم تا کسب و کارهای کوچک بتواند رونق و بروز و ظهور خاصی داشته باشد. در این راستا منطقه آزاد در سال‌های اخیر اقدام به ساخت و ایجاد خانه‌های صنایع دستی در روستاها کرده است؛ در ماه‌های اخیر پنج، شش خانه صنایع دستی در روستاهای مهمی که پایلوت و خواستگاه صنایع دستی هستند، ایجاد شد و تقریبا بانوان فعال و کارآفرین در این حوزه در این خانه‌ها در حال استقرار هستند. برنامه نیز بدین ترتیب است که در این خانه‌های صنایع دستی نسبت به آموزش تکمیلی و هدفمند بانوانی که به صورت آماتور و آموزش‌های محلی در حال تولید یکسری محصولات هستند؛ آموزش‌های جدید و به‌روز داده شود تا در تولیدات خود خلاقیت و نوآوری داشته باشند که مورد استفاده مصرف‌کنندگان در سرزمین اصلی و خارج از کشور باشند. این یکی از اتفاقات و اقدامات خیلی مهم در سال‌ها اخیر سازمان منطقه آزاد قشم بوده است.
وی مهم‌ترین موانع جدی برسر راه پیشرفت کسب و کارهای کوچک را شیوع ویروس کرونا دانست و گفت: این بیماری باعث شد دوسال گردشگری در جزیره قشم به صفر برسد و کسب و کارهای کوچک به دنبال منع ورود گردشگران، به کلی تعطیل شود و کسانی که به کسب و کارهای مشغول بودند و آورده‌ای از این تولیدات داشتند، متاسفانه بیکار شدند. ضمن اینکه در یکی دوسال اخیر برخی ناچار شدند که به سایر مشاغل روی آورند و این یکی از موانع خیلی جدی بر سر راه کسب و کارهای کوچک بود. دوم اینکه نداشتن فضای کافی و مناسب برای رشد این کسب و کارها به‌ویژه آموزش‌گیری و آموزش‌دهی هنرجویان و فراگیران این حوزه یکی از موانع جدی بر سر راه پیشرفت این کسب و کار بوده است. اگر امکان این باشد که بتوانیم در هر روستا یک مکانی نه چندان بزرگ و خیلی خاص، بلکه به صورت مدارس با ابعاد کوچک‌تر داشته باشیم، این کسب و کارها می‌توانند سن رشد آموزش‌های لازم را دریافت کنند و با دریافت این آموزش‌ها، تحولی بنیادی در عرصه تولید خود ایجاد کنند و ضمن به فروش رساندن آن، یک محل درآمد ثابت و معتبری ایجاد کنند تا این کسب وکارهای کوچک در جوامع محلی تقویت شوند.
زارعی درخصوص وضعیت آموزه‌های اجتماعی قشم اظهار داشت: آموزش‌های متفاوت و شاید بتوان گفت منظم یا نامنظمی در منطقه از گذشته تاکنون بوده، حتی بدین طریق که کشورهای سوئد و ژاپن در قالب تفاهم‌نامه‌های همکاری مشترک بین جزیره قشم و این کشورها نسبت به یکسری حضور‌های مستمر و آموزش جوامع محلی اقداماتی انجام دادند و یکسری بازخوردهای مثبتی هم توانستند دریافت کنند؛ اما به دلیل اینکه این آموزش‌ها آنچنان تطابقی با وضعیت موجود مردم نداشته، نتایج ثابت و مستمر نبوده است، اما تا حدودی توانستند موفق باشند؛ مثلا جوانان خلاقی را در غرب جزیره قشم توانستند جذب نیروگاه آموزش جایکا (همکاری بین ایران و ژاپن) کنند و در این قالب آموزش‌هایی توسط جایکا به این جوانان در غرب جزیره منتقل شود که نتایج آن بعضا خوب و مثبت بوده و توانسته چنین نفر از جوانان را در جامعه محلی قشم آموزش‌های مناسبی بدهد که بتوانند خصوصا در جنگل حرا یک نوع اشتغال و بهره‌وری از جنگل داشته باشند که نسبت به توسعه پایدار گردشگری در غرب جزیره کمک‌های خاصی را انجام داده است؛ اما خود منطقه آزاد در قالب معاونت فرهنگی، اجتماعی و گردشگری در هر سه حوزه توانسته دوره‌های آموزشی برگزار کند که این دوره‌ها باعث شده خلاقیت و اعتمادبه‌نفس در جوامع محلی افزایش پیدا کند و انعکاس این موضوع را در فضای رشد جوامع محلی به سهولت قابل مشاهده است و در بسیاری از جاها همین جوانان هستند که با در دست گرفتن اغلب کارها و خدمات و مشاغل سرمنشا بعضی از تحولات جدید و به‌روز در حوزه گردشگری باشند.
وی توضیحاتی درخصوص خدمات بهداشتی و درمانی قشم داد و گفت: سازمان منطقه آزاد قشم یک بیمارستان ۱۲۸تختخوابی را از نقطه صفر به صد رسانده و تحویل دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان داده و کار مدیریت آن بیمارستان نیز توسط دانشگاه علوم پزشکی انجام می‌شود، اما خدمت ارزنده و بسیار مهمی بود که سازمان منطقه آزاد قشم داخل شهر قشم برای مردم و جوامع محلی انجام داد. به جز این موضوع می‌توان گفت در اواسط جغرافیایی جزیره یک مرکز پزشکی خلیج‌فارس فعالیت دارد که آن هم مرکز پزشکی به عنوان یک بیمارستان کوچک ایفای نقش می‌کند که هزینه‌های آن نیز توسط سازمان منطقه آزاد قشم تامین می‌شود. همچنین سازمان منطقه آزاد قشم به توسعه و تکمیل خانه بهداشت و مراکز جامع سلامت کمک‌های متفاوتی انجام داده است ازجمله تامین برخی از اقلام تکمیلی ازجمله کولرها، توسعه فضاهای سبز و متفاوت ازجمله آسفالت مراکز یا توسعه فضاسازی به صورت خاص و شکل‌دهی به این مراکز که ازجمله بحث‌های جدی مورد نیاز بوده و باعث شده که این مراکز خیلی سریع‌تر به بهره‌برداری و افتتاح برسند. تقریبا می‌توان گفت در جزیره به‌ویژه غرب جزیره قشم که فاصله زیادی با مرکز شهرستان دارد، توزیع عادلانه از امکانات بهداشتی و درمانی صورت می‌گیرد که ان‌شالله در درازمدت کمک بسیار خوبی برای هم بیمارستان حضرت پیامبر(ص) در قشم است و هم بار بزرگی از مراجعات مراکز استان و بندرعباس را کاهش می‌دهد. اینها خدمات بسیار ارزشمندی می‌باشد که توسط سازمان منطقه آزاد قشم به مردم و جامعه محلی شهرستان تقدیم شده است.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم در پایان درخصوص تفاهم‌نامه‌هایی که در جهت حمایت از توسعه جوامع محلی امضا شده است، گفت: تفاهم‌نامه‌های متعددی توسط سازمان منطقه آزاد قشم با جامعه محلی و دهیاری‌های فعال و کوشا جزیره منعقد شده و سازمان منطقه آزاد نیز توانسته مشارکت‌های جدی در انجام پروژه‌های مختلف منطقه داشته باشد؛ از توسعه سازه‌های ورزشی، فرهنگی و تفریحی گرفته تا توسعه زیرساخت‌ها ازجمله موضوع راه، پل‌ها، روشنایی معابر، بلوار‌ها و بسیاری از نیازهای جدی ازجمله موضوع دفع فاضلاب و مباحثی از این شکل در حال انجام است که همیشه مورد تقاضای جامعه محلی بوده است. بحث موضوع دفع پسماند هم یکی دیگر از معضلات در سطح جزیره بوده که از دیرباز به‌ویژه در مدت اخیر در حال رایزنی برای رفع این مشکل هستیم که اقدامات خوبی در حال انجام و ایجاد است.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد انزلی:
اعتبارات که قابل‌توجه نباشد، عملکرد درخصوص محرومیت‌زدایی ضعیف می‌شود
همچنین، سیدحجت مهدوی سعیدی معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد انزلی در گفتوگو با نشریه، به اهمیت توجه و تقویت جوامع محلی و محرومیت‌زدایی در مناطق آزاد تاکید و از نبود بودجه برای تخصیص اعتبار به این موضوع مهم گلایه کرد.
وی گفت: بحث محرومیت‌زدایی همیشه در نظام ما از ابتدای انقلاب مطرح بوده و هست، در بزنگاه‌هایی نیز خوب عمل کردیم و اعتبارات و توجهات ویژه‌ای برای این موضوع مهم مطرح شده بود، اما متاسفانه در دوره‌هایی نیز درخصوص توانمندسازی جوامع محلی ضعیف عمل کردیم. اما اکنون رویکرد جدید دبیرخانه برای ما جذاب و جالب است و می‌تواند راهبردی باشد که به این مسئله بیش از گذشته توجه کنیم؛ البته در این مدت کوتاه یعنی قریب به دوسال توجهاتی به این موضوع داشتیم.
مهدوی سعیدی افزود: اما نکته مهم آن است که در انزلی روستاها کم است و فقط ۵روستا وجود دارد، لذا زمینه‌‌ها و بستر کار بیشتر فراهم است؛ منتها شرایط دبیرخانه و کلا مناطق آزاد به‌گونه‌ای است که مباحث باید اول از طریق مدیران عامل مناطق توجیه شود. در واقع آنها باید بیشتر ردیف‌های بودجه‌ای را در این بحث اختصاص دهند. البته ما هم وظیفه پیگیری داریم و پژواک دهنده این موضوع هستیم که این اتفاقات مثبت درخصوص توسعه جوامع محلی بیفتد.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد انزلی تاکید کرد: در صورت عملیاتی شدن برنامه‌ها، شعارهای رئیس‌جمهور محترم می‌تواند بسیار نافذ باشد. مردم جدیت و همیت به جهت حمایت از بحث عدالت محوری و اینکه همه تصمیمات و مناسبات مسئولان در مناطق آزاد براساس عدالت‌طلبانه باشد را می‌بینند و موجب امیدواری‌شان می‌شود. اما در مورد محرومیت‌زدایی باید تاکید کرد که هنوز روستاهای ما در خیلی از حوزه‌ها محرومیت دارند که باید برای رسیدگی به آنها بیشتر توجه کرد. هر چند این توجه نیاز به تخصیص اعتبارات دارد، تخصیص اعتبار هم به شرایط کلی مملکت و اقتصاد کشور برمی‌گردد؛ اما ما با بعضی از شعارها که همان سیگنال‌ها و رابطه‌ها و راهبردهای کار است، بهتر و بیشتر باید حرکت کنیم و امکان ارزیابی و بررسی باید بیشتر فراهم باشد. در این مدت کوتاه خوشبختانه از دبیرخانه دوستان آمدند، جلساتی داشتیم، رصدگیری کردند و امیدوارم همه اینها به ظرف عمل و اقدام محقق شود.
وی در ادامه به اقدامات عملی منطقه آزاد انزلی درخصوص توسعه جوامع محلی و مناطق همجوار اشاره کرد و اظهار داشت: ما نوعا از طریق بزرگان روستاها، شورا و دهیاران جلساتی متعددی داشتیم و همچنان مشکلات را رصد می‌کنیم. تخصیصاتی و اعتباراتی را هم می‌گذاریم و ارتباط‌مان با این دوستان نیز تنگاتنگ است. اقدام و تفکر جهادی نیز هم هست؛ اما مشکل بخش اعتبارات است. در حال حاضر به واسطه مشکلات اقتصادی، بنیه مالی در بیشتر مناطق به ویژه انزلی دشوار است؛ در واقع نمی‌توانیم آنچه که آنها می‌خواهند را محقق کنیم؛ اما در سیاستگذاری و بودجه‌بندی‌ها به این نگاه و اهتمام و توجه بیشتر است، اکنون این نگاه و گزارشات پررنگ شده است و می‌تواند روزنه امید و نقطه عطفی برای اجرای کار باشد.
مهدوی سعیدی افزود: درست است که توجهات بیشتر شده، اما اعتبارات نیز باید تخصیص داده شود، وقتی اعتبارات قابل توجه نباشد، به هرحال عملکرد ما نیز در این رابطه ضعیف‌تر خواهد شد.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد انزلی در رابطه با بحث کارآفرینی و کسب و کارهای کوچک در منطقه آزاد انزلی گفت: ما یک پارلمان توانمندسازی بانوان ازجمله بافت فرش و حصیر را ایجاد کردیم که رونق گرفت. با ایجاد نمایشگاه‌ها و با فضایی که مهیا می‌کنیم، می‌خواهیم این کارها دیده شوند و مردم بومی کالاهای‌شان در معرض فروش قرار دهند. معاونت فرهنگی نیز رسالت این مسئله را دارد و در این راستا حرکت می‌کند؛ به عنوان مثال اکنون دنبال بازارچه و فضاهایی هستیم که روستاهای محدود خود را ارتقا دهیم. قبلا ۲۸روستا داشتیم که در آن دوره نیز کارهای خوبی صورت گرفت و وضعیت اقتصادی حتی بهتر بود. اما این دوسال به‌خاطر کرونا، به لحاظ اقتصادی افت داشتیم، هرچند اهتمام دبیرخانه، مدیران و معاونین این است که کارنامه‌های پررنگی از خود به جای بگذاریم و اکنون دنبال این هستیم که در رابطه با توانمندسازی جوامع محلی سازوکاری را تعریف کنیم و به این بخش بیشتر بپردازیم، اما همه اینها نیاز به بودجه قابل توجه دارد. مناطق آزاد دچار مشکلات اقتصادی هستند و باید این موضوع حل و فصل شود.
مهدوی سعیدی اظهار کرد: اکنون فضایی که ایجاد شده اگر بخواهد امتداد پیدا کند، باید شاخص‌ها تنظیم و ارزیابی‌ها شکل بگیرد؛ طبیعتا اینگونه بهتر می‌توانیم حرکت کنیم؛ خصوصا در انزلی که روستا کم دارد. ما الان مناطقی داریم که نزدیک به ۷۰روستا در آن است؛ لذا تعداد روستای کم و توسعه آنها کار سختی نیست. اخیرا نیز مدیرعامل محترم سازمان حضور پیدا کرد و بعضی از اولویت‌های منطقه را ازجمله ساخت مسجد، آسفالت، لایروبی رودها و… ارزیابی کردیم و در حال انجام هستیم. لذا اکنون وضعیت فعلی ما خیلی بهتر از قبل است.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد انزلی درخصوص آموزه‌های اجتماعی در منطقه آزاد انزلی اذعان نمود: از طریق کارهایی که انجام می‌دهیم، کلاس‌ها و سخنرانی که می‌گذاریم و کارگاه‌هایی که ایجاد می‌کنیم به دنبال توسعه این موضوع مهم هستیم. مثلا در بحث بیکاری، حوزه‌ای تحت عنوان کار و اشتغال داریم. لذا به طور کلی تلاش‌مان این است که محرومیت‌زدایی و ابعادی که باید اتفاق بیفتد، عملی کنیم تا اثرات آن را روی منطقه دیده شود و کارکرد آن را مردم احساس کنند.
مهدوی سعیدی افزود: در دوره‌ای کارهایی را انجام می‌دهیم، اما بعضی وقت‌ها تغییرات مانع ادامه فعالیت محسوب می‌شود، گاهی مدیری می‌آید و مدیری دیگر می‌رود. اینها تداخلی ایجاد می‌کند که دبیرخانه و دولت باید فکری بر این موضوع داشته باشند. افراد تا بیایند و بر مسائل اشراف پیدا کنند، مشکلاتی ایجاد می‌شود؛ لذا باید ثبات نسبی نیز باشد که متاسفانه در برخی جاها نیست.
وی درخصوص وضعیت بهداشت در جوامع محلی انزلی گفت: در این رابطه حرکت‌هایی خوبی انجام گرفته است؛ سه مرکز بهداشت داریم و با همکاری‌های که با مقامات استانی داریم، این مراکز را هم تقویت می‌کنیم. ما مشکل خدمات درمان در منطقه نداریم و امورات می‌چرخد، منتها تقویت آن مهم است که باید کارهایی در این راستا انجام دهیم.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد انزلی در پایان درخصوص انعقاد تفاهم‌نامه‌ها جهت تقویت و توسعه جوامع محلی خاطرنشان کرد: تفاهم‌نامه‌هایی امضاء شده است؛ اما نیاز است که پیگیری گردد؛ ما سعی می‌کنیم تا جایی که امکان است، همان تفاهم‌نامه‌هایی را که جهت توسعه جوامع و بحث محرومیت‌زدایی داریم، دنبال کنیم و رهروی همان مسیر باشیم.
عبدالوهاب شهلی‌بر، کارشناس جامعه‌شناسی:
تدوین سند توسعه اجتماعی جوامع محلی مناطق آزاد جهت ایجاد توسعه پایدار در تمامی حوزه‌ها
اما دکتر عبدالوهاب شهلی‌بر دانش آموخته دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه تهران، نگاه دقیقی نسبت به موضوع محرومیت‌زدایی و توسعه جوامع محلی در مناطق آزاد کشور ارائه داد.
طبق اظهارات وی؛ نه تنها در اکثر مناطق آزاد کشور برنامه منسجمی در رابطه با محرومیت‌زدایی دیده نمی‌شود، بلکه قانون نیز در این رابطه ضعیف است و مسئولان را ملزم به اجرای مسئولیت نکرده است.
شهلی‌بر گفت: ممکن است برخی مناطق به موضوع محرومیت‌زدایی ورود کرده باشند، اما هنوز که هنوز است برنامه توسعه اجتماعات پیرامونی و محلی که اطراف مناطق آزاد هستند، به صورت منسجم دیده نمی‌شود؛ هر چند که در قانون هم مختصر اشاره‌ای شده و در آنجا نیز بحث محرومیت‌زدایی خیلی لاغر است. لذا با رویکرد خیلی جدی به این مقوله ورود نشده است. مبنای عملکرد را اگر مناطق آزاد و قانون را درنظر بگیریم، باید بگویم که دو ماموریت جدید برایشان تعریف شده است؛ یکی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی خصوصا در یک دهه اخیر است که بحث تحریم‌ها به‌وجود آمده و عملا سرمایه‌ای که معنا‌دار باشد جذب نشده است و ماموریت دیگر نیز تولید برای صادرات می‌باشد که این هم اتفاق نیفتاده است. عمده فعالیت‌هایی که در مناطق آزاد به‌وجود آمده است، بیشتر پروژه‌های مستغلات و ساخت و ساز بوده که توانسته فرصت‌هایی برای یکسری نیروهای کارگری در جوامع محلی به‌وجود آورد. مورد دیگر بحث واردات کالا است که توانسته قشری را به عنوان تاجر در مراکز خرید مشغول به کار کند. ولی فراتر از این نتوانسته‌اند کاری کنند. یکی از دلایل آن، محدودیت برنامه‌ریزی در زمانی بود که مناطق آزاد تاسیس شد و دلیل دیگر سیاست‌های اشتغالی بود که باید پی گرفته می‌شد یا یک مکانیزمی طراحی می‌گردید که اشتغال بومی به‌گونه‌ای به دستورکار جدید یا ماموریت‌هایی که قرار بود به مناطق آزاد داده شود، اضافه گردد.
وی در ادامه به منطقه آزاد چابهار اشاره کرد و اظهار داشت: سیستان و بلوچستان بزرگترین تولید کننده خرما در کشور است، اما نمی‌بینیم که آنجا توسعه صنعتی خاصی که مبتنی بر تقویت اقتصاد بومی این منطقه باشد، صورت گیرد. اندک کارخانه‌ای که آنجا وجود دارد، اگر فعالیت کند، بیشتر روی انرژی ارزانی است و همچنین بر روی فرآوری برنجی است که از قدیم از هند می‌آمد. نمونه‌ای دیگر، تربیت نیروی انسانی و اینکه نقش جدی در دانشگاه داشته باشد؛ البته مدارس و هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای را در دستورکار قرار داده‌اند؛ ولی بنیادی نبوده است. یا مثلا منطقه آزاد ارس یا اروند چگونه بتوانند خود را با اقتصاد بومی تطبیق دهند و روی رشته فعالیت‌هایی تمرکز کنند که کمک کننده باشند؟ یعنی نتوانستند خودشان را به صورت جدی با کانتکس اجتماعی فرهنگی آن منطقه گره بزنند!
این کارشناس جامعه‌شناسی ادامه داد: یک تجربه متفاوتی که در منطقه آزاد چابهار انجام شد و با پیشنهاد خود بنده بود، بحث تدوین نقشه‌راه مسئولیت اجتماعی شرکتی بود. ایده‌ای که آنجا پیشنهاد دادیم و مورد استقبال آقای کردی مدیرعامل سازمان منطقه آزاد چابهار قرار گرفت این بود که یک نظریه و چهارچوبی را تدوین کنیم و زمینه‌ای فراهم شود تا به صورت هدفمند به جای اینکه چهار کار خیر حالت نمایشی به خود بگیرند، تصویر پایداری به‌وجود بیاید و مبنای کار باشد. درواقع این نقشه‌راه تدوین شد و مطالعات میدانی مفصلی انجام گرفت و کارها را به موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران دادند که در آنجا مدلی طراحی شد که هم خود سازمان منطقه آزاد چابهار و هم شرکت‌های خصوصی که آنجا وجود دارد، بتواند ارتباطی را با جوامع محلی برقرار کنند. اکنون کارهای خوبی در این دولت در حال انجام است؛ مثل پیوست اشتغال که دارد ملزم می‌شود یا پیوست فرهنگی اجتمای که مکانیزمی را فراهم می‌کند و این امکان را به‌وجود می‌آورد تا برنامه‌ریزی منسجمی در راستای توسعه اجتماعی و فرهنگی مناطق به‌وجود بیاید. درواقع در این مناطق توسعه نباید جزیره‌ای باشند، بلکه باید بتوانند خودشان با کسب و کارهای تاریخی آنجا ارتباط برقرار کنند و در راستای بنیان نیروی انسانی و آموزش‌های مهارتی و فنی داده شده، بتواند در علایق‌ها وارد شوند و به جای آنکه نیرو از جاهای دیگر به چابهار یا قشم و کیش بیاورند، از نیروی بومی منطقه استفاده شود.
شهلی‌بر اذعان داشت: درواقع علت این مشکل آن است که سیاست مناطق آزاد در کشور با سیاست‌های بقیه دستگاه‌ها هماهنگ نیست. مثلا این سوال مطرح است که فعالیت‌های سیاست‌های محرومیت‌زدایی که در این مدت در مناطق محروم در دستورکار قرار گرفته، چه نسبتی با مناطق آزاد داشتند؟ یا اگر به دنبال گسترش خدمات اجتماعی و فرهنگی هستید، باید تاکید کنم که اینها زمانی در یک منطقه توسعه پیدا می‌کند که بتوانید در سیاست‌ها هماهنگی به‌وجود آوردید. مثلا در بحث حاشیه‌نشینی یا سیاست‌های توسعه مسکن، مشخص بود که وقتی در منطقه‌ای مثل چابهار منطقه آزاد به‌وجود می‌آورید، مهاجرت صورت خواهد گرفت. طبیعتا خیلی از روستاها در اثر خشکسالی از بین رفتند، مردم خود به خود برای اینکه شغلی پیدا کنند و از فقر و فلاکت نجات پیدا کنند، به سمت منطقه آزاد چابهار مهاجرت کردند؛ اما هیچ‌گونه سیاست اجتماعی مسکنی در آنجا مبنای کار تعریف نشده بود؛ درواقع نه مناطق آزاد به لحاظ مبانی تخصصی در حوزه سیاست‌های توسعه مسکن بودند و نه سایر دستگاه‌هایی که متولی سیاست‌های توسعه مسکن بودند اصلا به این مقوله فکر نکردند. در نتیجه با وضعیتی مواجه هستیم که نزدیک به نصف شهر چابهار حاشیه‌نشین است.
وی تصریح کرد: منطقه آزادی که قرار بود توسعه به‌وجود آورد، منجر به شکاف ملی-فرهنگی شده است. انگار شاهد دو شهر در چابهار هستیم، یکی شهر بدبخت‌هاست که مدام در سیل هستند، تابستان برق قطع می‌شود و آموزشی و بهداشتی هم ندارند، به‌گونه‌ای که نمی‌توان اسم آن را زندگی انسانی گذاشت؛ از طرف دیگر مواجه با یکسری شهرک‌های لوکس و لاکچری هستیم که علت این داستان این است که برنامه‌ای نبود که این موضوع را جلو ببریم.
این کارشناس جامعه‌شناسی اظهار کرد: در مورد مناطق آزاد دیگر همچون کیش، مردم بومی تبدیل به کارگر و نیروی خدماتی شدند و صرفا امکان ایفای این نوع نقش‌ها را می‌توانند داشته باشند و به صورت جدی نقشی در مدیریت مناطق ندارند یا در راستای توسعه کسب و کارها اقدامی انجام نمی‌گیرد. اما به هر حال این مناطق به‌وجود آمدند و بخشی از واقعیت موجود است. مناطق آزاد فضای توسعه کشور هستند، با توجه به رویکردی که دولت دارد و حرف‌هایی که از مدیران جدید مناطق آزاد می‌شنویم، نگاه اجتماعی خیلی جدی مطرح است و حتی ماموریت‌هایی که سپرده شده که به صورت ویژه این است که این مناطق بتوانند در راستای توسعه اجتماعی و فرهنگی اقداماتی انجام دهند. اکنون مدل‌های خیلی مشخصی وجود دارد. پیشنهاد بنده به طور مشخص این است که همین تجربه‌هایی که ما در مناطق آزاد آن را تدوین کردیم، ادامه پیدا کند. باید در شرایط جدید یک سند کلی توسعه اجتماعی جوامع محلی برای مناطق آزاد کشور تدوین کنیم که جنبه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، گردشگری و بحث توسعه صنعتی به‌ویژه توسعه پایدار دارد.
شهلی‌بر ادامه داد: البته نگرانی که وجود دارد این است که همان بلایی که سر اصفهان به دلیل فولاد آمده، ما همان صنایع را در نوارهای ساحلی ببریم و آنها را مستقر کنیم؛ این موضوع نه تنها موجب توسعه نمی‌شوند، بلکه همان اندک اشتغالی که مرد به دلیل ماهیگیری دارند نیز از بین می‌رود؛ چراکه اکوسیستم را تخریب می‌کند. لذا به طور خاص روی تربیت نیروی انسانی و اینکه بقیه دستگاه‌ها به‌گونه‌ای سیاست‌های‌شان به سیاست‌های مناطق آزاد ملحق شود، باید کار کرد تا نوعی هم‌افزایی به‌وجود آید.
وی اظهار کرد: مناطق آزاد از خودشان بپرسند که آیا می‌خواهند فقط به سرمایه خدمات دهند؟ مناطق آزاد یک شرایطی برای تسهیل سرمایه‌گذاری فراهم می‌کند، باید به این هم اندیشید که چگونه به مردم و اجتماعات بومی که هزاران سال است سکونت و اقتصاد معیشتی داشتند، می‌توان به توانمندی آنها و مشارکت‌شان در فرصت‌های شغلی کمک کرد؟ اگر این داستان به‌وجود نیاید، منجر به معضلات سیاسی و اجتماعی و در آینده امنیتی می‌شود و این زاغه‌های فقر‌نشین که مثل بنگاه‌های اجتماعی هستند، ممکن است هر لحظه اتفاقاتی بیفتد که نه تنها منجر به تشدید توسعه نمی‌شود، بلکه جلوی همان توسعه حداقلی را می‌گیرند!
این کارشناس جامعه‌شناسی به بحث سند مسئولیت اجتماعی در چابهار اشاره کرد و گفت: این سند که برای منطقه آزاد چابهار تدوین و اجرا شد، کاری حداقلی است؛ اما از نگاه مسئولیت اجتماعی نمی‌توانیم توسعه اجتماعی پایدار را از آن بیرون بکشیم. هدف ما از آن طرح این بود که نگاه متفاوتی در مدیریت منطقه آزاد به‌وجود بیاوریم، اما عملا باید برنامه‌های توسعه اجتماعی و فرهنگی در دستورکار قرار گیرد تا هم توسعه مسکن و هم توسعه بهداشت، فضاهای آموزش، مهارت‌ها و… اتفاق افتد. اما یک مسئله خیلی مهمی که وجود دارد، این است ما نباید پسکرانه را به خود نوار ساحلی محدود کنیم؛ مثلا در تهران نمی‌توانیم مسئله مسکن را بدون مهار مهاجرت حل کنیم، وقتی تمرکز خدمات را در تهران یا چند کلانشهر آوردیم تا مردم به حداقلی از منافع برسند و زندگی‌شان را بچرخانند، طبیعتا مجبور به مهاجرت می‌شوند. اکنون خشکسالی مطرح است؛ لذا در مقایسه منطقه‌ای نیز همین‌گونه است؛ وقتی چهار گیت و محدوده می‌گذاریم و فعالیت‌ها مستقر می‌شوند، آدم‌ها مهاجرت می‌کنند؛ اما وقتی در یک شعاع ۱۰۰کیلومتری پسکرانه را تعریف کنیم و خیلی از فعالیت‌های توسعه‌ای که نیاز به آب آنچنانی ندارند، مستقر کنیم؛ وضع متفاوت می‌شود. مثلا در محدوده چابهار، ایرانشهر ظرفیتی برای خود دارد یا اینکه سرباز ظرفیت گردشگری دارد؛ لذا اینکه تمرکز فعالیت گردشگری را در نوار ساحلی بیاوریم، هنر نکردیم؛ اما اینکه آنها را به به رودخانه سرباز که اکوسیستم خوبی دارد و آن قابلیت‌های زیست محیطی از میوه‌های گرمسیری و گاندوها و تمساح‌ها و… را دارد، قابل توجه است.
شهلی‌بر افزود: مدیرانی که برنامه‌ریزی مناطق آزاد را انجام می‌دهند، باید بتوانند پسکرانه را گسترده‌تر تعریف کنند، سیاست‌های توسعه روستایی را گسترش دهند و خیلی از تولیداتی که قرار است مناطق آزاد صادر کنند، به جای اینکه در پهنه‌های صنعتی تولید شود، در روستاها تولید انجام گیرد. اکنون ما روابط خوبی با چینی‌ها داریم؛ بنیان توسعه چینی‌ها، کارگاه‌های بزرگ مقیاس است، اما دیگر عامل توسعه این کشور کارگاه‌های کوچک خانگی است که هر کدام از فرآیندها در روستا تولید می‌شود تا بتوانند کار خود را انجام دهند و محصول صادر گردد.
وی درخصوص موضوع مسکن در مناطق گفت: در حوزه مسکن نیز موضوع ملی است؛ مناطق آزاد نه تنها تجربه‌ای در حوزه مسکن‌سازی اجتماعی ندارند، بلکه منابع هم ندارند. من تعجب می‌کنم که برخی مدیران صحبت می‌کنند که اگر مدیریت این موضوع را به ما بدهید، دوساله معضل حاشیه‌نشینی را حل می‌کنیم! مگر مشکل حاشیه‌نشینی در تهران حل شد که بخواهیم در مناطق دیگر حل کنیم؟ تنها راه این است که بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و وزارت راه و شهرسازی یکسری سیاست‌هایی در حوزه مسکن اجتماعی پیاده کنند. البته مسکن اجتماعی، مسکن حمایتی و لزوما مسکن ملکی نیست. در طرح نهضت ملی مسکن‌سازی تولید ۴میلیون مسکن در ۴سال در دستورکار دولت است. به نظرم مالکیت زمین باید تثبیت شود تا اینها را وارد طرح کنند، تا اگر زمین جدید دارند، مسکن بسازند یا اینکه در بحث‌های بازآفرینی شهری وام‌های ملی اختصاص داده شود تا اولا مالکیت تثبیت شوند و نگرانی‌شان رفع شود و بعدا انگیزه پیدا کنند که حداقل سازه‌هایی را مثل سازه‌های بنیادی که تاب‌آوری دارد، به مرور بزنند؛ مثل تجربه‌ای که در هند و آمریکای لاتین تحت عنوان مسکن تدریجی داریم که اول فونداسیون اصلی را می‌زند و بعد به مرور می‌سازد. اما این مدل‌ها هنوز در ایران وارد نشده و من تصورم این است که به طور خاص در مورد چابهار یا بقیه مناطق آزادی که مسئله حاشیه‌نشینی دارند، باید در راستای بهبود فضای کالبدی زندگی‌شان تلاش شود و هم یکسری کسب و کارها و کارگاه‌هایی در این قسمت شهر به‌وجود بیاید تا مردم بدون اینکه مجبور شوند هر روز پنج یا شش کیلومتر به منطقه بروند، در همین کارگاه‌ها تولیداتی انجام دهند که با وزارت کار یا معاونت علمی ریاست جمهوری باید این بحث‌ها جلو رود تا روی کالاهایی که می‌تواند خروجی داشته باشد، بازاری برای صادراتشان فراهم شود.
این کارشناس جامعه‌شناسی در پایان خاطرنشان کرد: مسئله زنان نیز خیلی مهم است؛ صنایع دستی که در کل کشور وجود دارد، دانش تاریخی محسوب می‌شود؛ مناطق آزاد می‌توانند ورود جدی درخصوص توانمندسازی زنان و هنر داشته باشند. کالاهایی که نه آلایندگی محیط زیست دارند و نه ضرر دیگر، باید توسعه پیدا کنند. ان‌شاء‌لله به مرور تحریم‌ها نیز برداشته شود تا گردشگران حضور پیدا کنند و اتفاقات و اقسام و انواع بوم‌گردی‌ها و فضایی که غذا ارائه دهند، فراهم گردد. به هر حال برای گردشگر اروپایی و خارجی، فضای هتل جذاب نیست، باید در فرهنگ بومی مناطق ورود پیدا کنند و خدماتی به آنان ارائه شود. لذا امیدوارم که قدم‌های جدی در جهت توسعه اجتماعی و فرهنگی مناطق آزاد کشور برداشته شود.
ارسال دیدگاه
مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : ۰