گردشگری مناطق آزاد، پارادایم جایگزین در تحکیم تعاملات بین‌المللی

به گزارش اخبار مناطق آزاد، این صنعت پس از مواد شیمیایی و سوخت، بالاترین گروه صادراتی و پس از محصولات خودرو و مواد غذایی رتبه سوم را در سراسر جهان دارا بوده و گام‌به‌گام همراه با پیشرفت فناوری و تحول در سلیقه‌ها، شیوه‌ زندگی و شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جوامع مبدا و مقصد دگرگون می‌شود.

بر همین اساس فعالان صنعت گردشگری نیز باید همراه با تحولات جدید، هر آن به دنبال طرح‌های نو باشند که با هوش مصنوعی در ارتباط است؛ ازجمله این طرح‌های نو، فرصت‌های حاصله بین‌المللی حسب سیاست‌های مربوط به ایجاد تحول در بخش سرمایه‌گذاری برای کسب درآمدهای ارزی گردشگری خارجی با استفاده از راهکارهای تلفیقی مزایای مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در حوزه صنایع خلاق، صنایع‌دستی و گردشگری به صورت توام است. هرچند رویدادهای مهم ورزشی جهانی به توسعه آن بیش از پیش کمک کرده است.

جهان امروز، عصر تعاملات بین‌المللی است. عصری از یک دوره‌ درحال تکوین جدید که ویژگی‌های متمایزی به تمدن امروز بخشیده است که همانا در بستر آن، جوامع و الگوهای جدید رفتار سیاسی-اقتصادی به منزله‌ پارادایم جایگزین در تحکیم صلح بین‌المللی و تعامل بین ملت‌ها رشد می‌کنند.

رفتار انسان‌ها در زندگی فعال و پویای اجتماعی و برقراری رابطه با دیگران متاثر از الگوهای روابط بین‌المللی  و گرایش‌ها و خرده فرهنگ‌هایی است که به دنبال شناخت زمینه‌ها و فرآیند شکل‌گیری و بروز الگوهای رفتاری، ارزش، اعتقادات و ترجیحات در زندگی اجتماعی صورت می‌گیرد؛ به طوری ‌که از این طریق می‌توان رفتار سیاسی-‌اجتماعی انسان‌ها را شناخت و با بهره‌گیری از ارزش‌های متعالی گذشته‌ افراد با مقتضیات و ضرورت‌های امروزی انسان‌ها در مفهوم حقوق و آزادی‌های سیاسی آشنا و همراه شد. سامان فرهنگی هر کشوری ازجمله ایران در عصر جهانی شدن به دو موضوع سرمایه و ارتباطات بین‌المللی بستگی دارد، به نحوی‌که چشم‌اندازهای تحولات اجتماعی را از طریق آنها می‌توان بررسی کرد‌‌.

تحقق توسعه پایدار با اهرم صنعت گردشگری

امروزه گردشگری، شناخت انسانی و صلح مثبت بین‌الملل می‌تواند خشونت ساختاری در جامعه بین‌المللی را که تحت‌تاثیر هژمونی قدرت سوداگران قرار دارد، از بین ببرد. سازوکارهایی که می‌تواند به حل و فصل تعارض‌های بین‌المللی کمک کرده و آن را به تعاملات بین‌المللی متناسب با ویژگی‌های تمدنی عصر جهانی شدن بدل سازد، همانا توجه به نقش توریسم بین‌المللی در جهت رشد و جذب سرمایه‌گذاری خارجی و اهمیت شناخت انسانی است که کمک می‌کند تا روابط برابر در درون جوامع در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی میسر شود و با الهام گرفتن از تعریف توسعه پایدار بتوان صنعتی را تعریف کرد که بتواند نیازهای گردشگران زمان حال و جوامع میزبان را برآورده کرده و در عین حال فرصت‌های مناسبی را برای آینده بسط و گسترش داد و منابع را به‌گونه‌ای مورد استفاده قرار داد که همزمان با حفظ ارزش‌های فرهنگی، فرآیندهای اکولوژیکی، تنوع زیستی و سیستم‌های پشتیبان حیات، به نیازهای اقتصادی، اجتماعی و زیبایی‌شناختی پاسخ دهد و اینها زمانی میسر خواهند شد که عوامل توسعه توریسم، یعنی همکاری و مشارکت بین گروه‌های ذی‌نفع در توسعه گردشگری، حضور ذی‌نفع‌ها، ایجاد اشتغال برای افراد محلی، ارتباط‌های بازرگانی، پایداری و حفظ منابع، هماهنگی در هدف‌ها بین نیاز گردشگران، مکان‌های توریستی و جامعه محلی، ظرفیت تحمل مکان‌های توریستی همگی برقرار شوند. این عوامل کمک می‌کنند تا تحقق توریسم ملازم با شناخت انسانی به طور کیفی توسعه یابد و در عین رضایتمندی موجبات تقویت جایگاه سرزمین و هویت ملی را فراهم سازد‌‌.

در گرایش‌های جدید در صنعت توریسم که به ویژگی‌های شاخص قرن بیست‌و‌یکم اشاره دارد، به عواملی از جمله نظام‌های مبتنی بر اقتصاد بازار برای افزایش رقابت بین کشورها در جهت ظرفیت‌سازی تجاری بین‌المللی، کوچک شدن دولت‌ها برای مشارکت بیشتر بین دولت و بخش خصوصی و افزایش نفوذ متقابل آنها بر یکدیگر و تقویت بخش خصوصی اشاره دارد. به‌ویژه که شبکه‌های تجاری جهانی به نیروهای مسلط بین‌المللی تبدیل شده و تجارت جهانی نسبت به اصول پایداری احساس متعهد شده و به شفاف‌تر شدن عملکردها انجامیده است.

به علاوه در گرایش‌های جدید می‌توان به اهمیت اصطلاح اطلاع، سرگرمی با هدف دوگانه سرگرمی و آگاه‌سازی توجه کرد که به طور معمول از طریق اطلاع‌رسانی در جهت تعمیم اخلاقیات و توجه به اصول پایدار توسعه توریسم مدنظر قرار دارد.

توسعه حوزه گردشگری مناطق آزاد

اینگونه فعالیت‌ها در برابر بخش خصوصی و دولت شامل سازمان‌های داوطلب و بشر دوستانه‌ای می‌شود که درحال ظهور بوده و بر اخلاقیات تاکید می‌ورزند و اطلاعات خود را از طریق رسانه‌ها توزیع و پخش می‌کنند. در این مورد به‌ویژه لازم است تا صنعت گردشگری به طور سازمان یافته‌ای برای هر چه مطرح بودن در صحنه جهانی به نوآوری و خلاقیت روی آورده و در عین مشارکت با بخش خصوصی به موضوع‌های محیط زیستی نیز بپردازد.

به‌کارگیری مدیران نخبه جهانی، یعنی مدیران توانمندی که بتوانند بین فشارهای ناشی از اخلاق محیط زیستی و الزامات تجارت و بازرگانی در عملکرد شرکت‌ها توازنی برقرار کنند از عمده مواردی است که در چهارچوب اصول پایدار توسعه توریسم بین‌المللی با هدف گسترش شهرک‌های توریستی حائز اهمیت است تا بتواند استفاده کارا و موثر از فرصت‌های اقتصادی را بیشتر مدنظر قرار دهد.

این شهرک‌های توریستی در مناطق آزاد می‌توانند پیش‌قدم سرمایه‌گذاری‌ها و به فعل درآوردن  ظرفیت‌های اقتصادی مناطق آزاد شوند، در عین حال که مراکزی برای بسط و توسعه فرهنگی کشور نیز باشند. علاوه‌بر اینکه می‌توان در فرآیند برنامه‌ریزی و گسترش توریسم به توریسم فرهنگی و اکوتوریسم، افزایش مسافرت‌های تفریحی، پیشرفت‌های فناوری اطلاعات که اثرات زیادی بر حمل‌ونقل، سیستم‌های اطلاع‌رسانی، ارتباطی و توریسم تاثیر گذارند، باید به تغییرهای جمعیت شناختی گردشگران و افزایش گردشگران اقتصادی نیز توجه کرد. هم‌چنانکه با توجه به روندهای توسعه توریسم و همچنین با درنظر گرفتن تسلط اصل پایداری بر روندهای اساسی قرن بیست و یکم، توریسم مسئول باید راهبردها و مقرراتی را تنظیم و رعایت کند که الزامات پایداری در آنها لحاظ شوند.

گردشگری پایدار مناطق آزاد با بسط توریسم بین‌المللی

توریسم پایدار زمانی محقق می‌شود که با هدف‌های توسعه پایدار سازگار باشد و آنها را با برنامه‌های جهانی، ملی، منطقه‌ای و محلی تلفیق کند و چشم‌اندازی نسبت به آینده داشته باشد. چشم‌اندازی که با توسعه توریسم با توجه به تمام امکاناتی که وجود دارد بتواند توسعه صنعت توریسم را با جذب سرمایه‌گذاری خارجی در جهت رشد فرهنگی، تاثیر و تاثر متقابل را در جهانی شدن تمدن به اثبات برساند.

ازجمله‌ گردشگری پایدار که می‌توان از آن به مثابه‌ زیرمجموعه گردشگری بین‌المللی یاد کرد، گردشگری تفریحی مسابقات جام‌جهانی فوتبال است که از مهم‌ترین رویدادهای ورزشی در سطح جهان به شمار می‌رود که بیست و دومین دوره‌ آن از ۲۱نوامبر (۳۰آبان) تا ۱۸دسامبر سال‌۲۰۲۲ میلادی (۲۷آذر ۱۴۰۱هجری شمسی) در کشور قطر برگزار می‌شود.

از اهمیت این مسابقات، حضور ۳۲کشور از قاره‌های مختلف جهان در قطر است که براساس آمار دوره قبل آن که در کشور روسیه برگزار شد، طبق برآوردهای انجام شده در طول برگزاری این رویداد ورزشی، علاوه بر حضور تیم‌های حاضر در این مسابقات، حدود یک‌و‌نیم میلیون گردشگر خارجی به روسیه مسافرت کرده و مبادرت به رزرو هتل کردند.

با توجه به پیش‌بینی حجم استقبال از این رویداد ورزشی و همجواری کشور میزبان با دو منطقه آزاد کیش و قشم که از شرایط مناسب جوی نیز برخوردارند و با تاکید بر جذب گردشگران داخلی و خارجی، به نظر می‌رسد این رویداد فرصتی بی‌بدیل برای جذب گردشگران خارجی به کشور و به ویژه در مناطق آزاد همجوار باشد.

در این خصوص برنامه‌ریزی برای استفاده اقتصادی از رویداد جام‌جهانی قطر که باید با احداث زیرساخت‌های مدرن مورد‌نیاز همراه باشد، بسیار حائز اهمیت بوده و با هدف جذب گردشگران خارجی می‌تواند به منزله‌ راهکاری مهم برای بهره‌برداری از فرصت برگزاری جام‌جهانی قطر قلمداد شود.

در این خصوص بررسی امکانات و کمبودهای مناطق آزاد کیش و قشم و انجام تمهیدات و اقدام‌های لازم زمینه‌ای برای چگونگی استفاده از فرصت مسابقات جام‌جهانی‌۲۰۲۲ در جهت رونق صنعت گردشگری مناطق آزاد ازجمله منطقه آزاد کیش و قشم قادر است، به اهمیت درآمدزایی ارزی این رویداد ورزشی کمک کند. این موضوع از این جهت اهمیت دارد که در ۱۱آبان‌ماه سال‌۱۴۰۰ تفاهم‌نامه همکاری میان دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با فدراسیون فوتبال منعقد شده است. استفاده از ظرفیت‌های مناطق آزاد کشور در رویداد بزرگ جام‌جهانی فوتبال در سال‌۲۰۲۲ در کشور قطر از اهداف مهمی است که در اجرایی کردن این تفاهم‌نامه باید موردنظر قرار گیرد.

سفرهای دریایی آسان و تورهای با خطوط هواپیمایی ارزان‌قیمت و با پکیج‌های گردشگری بین‌المللی ازجمله‌ این اقدام‌ها در کوتاه‌مدت است. به‌ویژه که کشور قطر، ظرفیت و پذیرش همه مسافران ورودی را برای دیدن مسابقات در جام‌جهانی نخواهد داشت. ازاین‌رو، برنامه‌ریزی برای استفاده‌ حداکثری گردشگران از ظرفیت‌های موجود مناطق آزاد ساحلی قشم و کیش و رضایت‌مندی آنها می‌تواند بیشترین بهره را نصیب این دو منطقه برای بین‌المللی شدن ساختارهای مورد نیازشان نماید.

انعقاد تفاهم‌نامه همکاری‌های مشترک بلندمدت مشترک بین ایران و قطر که در محل فدراسیون فوتبال قطر در دوحه به امضاء فدراسیون فوتبال ایران و قطر رسیده است نیز باید به اجرایی شدن زمینه‌های مختلف رویداد جام‌جهانی قطر و به‌خصوص استفاده از زیرساخت‌های موجود در قطر و ساخت مشابه آنها در مناطق آزاد قشم، کیش و اروند کمک کند.

گفته می‌شود سالانه حدود ۷۰۰هزار گردشگر خارجی از ایران دیدن می‌کنند. اگرچه ایران از لحاظ جاذبه‌های گردشگری در جایگاه دهم جهان قرار دارد، درآمد حاصل از گردشگران خارجی در ایران کمتر از ۴برابر درآمد حاصل از گردشگری ایرانیان درخارج کشور است. با توجه به اینکه به ازای هر مسافر خارجی در هر سفر به‌طور متوسط ۸۹۰دلار درآمد اقتصادی مستقیم و قابل محاسبه و ۲۵۰۰دلار درآمد غیرمستقیم نصیب کشور می‌شود، برای جذب درصدی از سرانه گردشگری خارجی می‌توان با فرصت‌سازی و امکان‌سازی مجدد و اقتصادی کردن ورود مسافران خارجی از طریق مناطق آزاد به‌ویژه کیش و قشم سهمی را درنظر گرفت که با توجه به الماس مزیت‌ها و ظرفیت‌های مانایی که در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور وجود دارد، آنها را به پایلوت واقعی کسب درآمدهای ارزی گردشگری تبدیل کرد که از قبال آنها مراکز گردشگری داخل کشور نیز با راهکارهایی ویژه‌ای که وجود دارد، بهره‌ لازم را با انجام این‌ کار ترکیبی ببرند.

توسعه زیرساخت‌های ورزشی و گردشگری مناطق آزاد

استانداردسازی میان‌مدت و بلند‌مدت می‌توان از سایر مزایای موجود مناطق آزاد و ویژه و داخل کشور به صورت ترکیبی استفاده کرد، خصوصا ‌که یکی از نقاط قوت جام‌جهانی قطر بدون شک موضوع نزدیکی مناطق آزاد قشم و کیش به محل برگزاری بازی‌ها است که به این مناطق کمک بسزایی برای جذب گردشگر خارجی می‌کند. از این جهت، برگزاری جام‌جهانی نه فقط یک رویداد ورزشی، بلکه یک اتفاق بزرگ اقتصادی است و باید حداکثر بهره را از این رویداد بزرگ بین‌المللی برد.

در این مورد، با ارتباط نزدیک و همکاری‌های مشترک با فدراسیون فوتبال، وزارت ورزش و جوانان باید هماهنگی‌های بیشتری انجام داد. امکانات ورزشی که در جزایر قشم و کیش وجود دارد باید در اختیار فدراسیون فوتبال قرار گیرد. همچنین با انجام همکاری‌های مشترک و در اختیار گذاردن فضاهای مورد‌نیاز همچون زمین چمن، هتل، امکانات تردد، حمایت‌های حمل‌ونقل هوایی، باید امکانات گردشگری برای دوره اقامت در جزایر کیش و قشم را برای تیم ملی فوتبال مهیا کرد. درخصوص سایر افراد و هواداران تیم‌های مختلفی که علاقه‌مند هستند در جام‌جهانی حضور پیدا کنند باید فضاهایی را ایجاد کرد و به طور حتم هزینه اسکان و اقامت بسیار کمتر از کشور میزبان، یعنی قطر خواهد داشت و آنها را در اختیار گردشگران خارجی و ایرانی قرار داد.

با صعود تیم‌ملی فوتبال ایران و حضورش در جام‌جهانی، به‌طور قطع در کنار آن، بهره اقتصادی فراوانی نیز در این ایام حاصل خواهد شد. تحقق این مسئله در سایه همکاری مشترک مجموعه وزارت ورزش و جوانان، دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی و فدراسیون فوتبال خواهد بود. خوشبختانه با انعقاد تفاهم‌نامه قرار است که یک زمین چمن طبیعی در کیش ایجاد شود.‌ برنامه‌های متنوعی هم از سوی مناطق آزاد برای تیم‌ملی و گردشگرانی که به واسطه‌ جام‌جهانی به این جزیره بیایند، فراهم شود.

به علاوه، باید از مکانات جزیره کیش برای آماده‌سازی حضور تیم‌ملی در جام‌جهانی قطر استفاده کرد و تلاش کرد تا برنامه‌ریزی‌های مناسبی برای تورنمنت جام‌جهانی در منطقه آزاد کیش و در خلیج‌فارس انجام داد. هر چند این برنامه‌ریزی‌ها باید در سال‌های گذشته انجام می‌شد. خیلی بهتر بود از چهار سال پیش که می‌دانستیم جام‌جهانی در قطر برگزار می‌شود، برنامه‌ریزی‌هایی در زمینه‌ احداث هتل از طریق بخش خصوصی و با مشارکت خارجیان انجام می‌شد؛ نه اینکه در یکسال باقی‌مانده بخواهیم شرایط را فراهم کنیم!

هر چند لازم است با نگاه موجود فضا را برای ورزش و اقتصادی کردن مناطق آزاد از طریق دیپلماسی اقتصادی ورزش پیش ببریم و برگزاری اردوی تیم‌ملی بزرگسالان و همه‌ تیم‌های ملی را برنامه‌ریزی کنیم. هم‌چنانکه به احداث زیرساخت‌های گردشگری گروهی بین‌المللی در مناطق آزاد بیش از پیش توجه کنیم. این مناطق که دارای ظرفیت‌های زیادی در زمینه جذب گردشگری خارجی هستند می‌توانند براساس آیین‌نامه اجرایی صدور روادید اتباع خارجی در مناطق آزاد و مقررات ورود و اقامت اتباع خارجی در مناطق آزاد، برای ورود مستقیم اتباع خارجی به از طریق مبادی ورودی و خروجی مجاز مناطق آزاد اقدام کنند.

سخن پایانی

در پایان باید گفت برگزاری مسابقات جام‌جهانی قطر فرصتی ویژه برای جذب گردشگر، معرفی ظرفیت‌های فرهنگی، تاریخی و اجتماعی ایران به گردشگران و فعال‌سازی مجموعه‌های اقتصادی بخش دولتی و خصوصی است که می‌تواند هم در جهت بهره‌گیری از ظرفیت‌های گردشگری جام‌جهانی‌۲۰۲۲ قطر موثر باشد.

تسهیل تردد گردشگران، افزایش پروازها بین تهران به دوحه، استفاده از کشتی‌های تفریحی و مسافربری دارای امکان اقامتی و دعوت از برخی تیم‌های شرکت‌ کننده برای سفر به ایران را می‌توان از برنامه‌های دولت در ایام برگزاری جام‌جهانی قطر دانست. در این مورد وزارت میراث فرهنگی از حدود سه‌ماه پیش تاکنون با همکاری برخی دستگاه‌های دولتی همچون وزارتخانه‌های خارجه، ورزش و جوانان، راه و شهرسازی، نیرو و صمت و دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و برخی دستگاه‌های دولتی دیگر جلسات متعددی برگزار و برنامه مدونی برای فعال‌سازی و استفاده بیشتر از ظرفیت‌های گردشگری و اقتصادی‌ مسابقات جام‌جهانی فوتبال در قطر طراحی و آماده کرده‌اند. این برنامه دو هفته پیش از سفر رئیس‌جمهور به قطر ارائه شد و در جریان سفر با مقامات قطری نیز رایزنی‌های مربوطه صورت گرفت.

بر همین اساس، رئیس‌جمهور به معاون اول دستور داد تا کارگروه ویژه‌ای برای هم‌افزایی و هماهنگی بیشتر دستگاه‌های مختلف دولتی در این جهت تشکیل شود. برنامه‌های پیشنهادی آماده شده در زمینه‌های مختلفی ازجمله تسهیل تردد گردشگران، افزایش تعداد پروازها از تهران به دوحه و بالعکس، استفاده از کشتی‌های تفریحی و مسافربری دارای امکان اقامتی، دعوت از برخی تیم‌های شرکت‌کننده برای حضور در ایران و امثال اینها ازجمله مواردی است که برای ایام برگزاری مسابقات جام‌جهانی تهیه و در دست بررسی است. به علاوه، دولت علاوه بر این قصد دارد بخش غیردولتی و عمومی و تورهای گردشگری بخش خصوصی را هم برای استفاده حداکثری از ظرفیت موجود در این ایام فعال کند.