تکوین درآمدهای پایدار از مسیر خلاقیت نوآوری در مناطق آزاد

به گزارش اخبار مناطق آزاد، شهرداری به عنوان نهاد عمومی غیردولتی، بخش قابل توجهی از خدمات مورد نیاز شهروندان را تامین می‌نمایند و در عین حال سهم ناچیزی از بودجه عمومی کشور را دریافت می‌کند. بخش عمده درآمد شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، حاصل از عوارض و جریمه ساخت و ساز است که مهم‌ترین ایراد این منابع درآمدی‌، وابسته بودن آنها به شرایط اقتصادی شهروندان و تقاضاهای آنها برای صدور پروانه ساخت است.

امروزه تجارب جهانی بسیاری از کشورها نیز نشان می‌دهد که سهم شهرداری‌ها از درآمدهای عمومی می‌تواند به مراتب بیشتر بوده و دولت‌ها در کشورهای پیشرفته تلاش می‌کنند تا ضمن اعمال نظارت‌های لازم بر عملکرد این نهاد عمومی، کمک‌های مالی مورد نیاز برای ارائه خدمات شهری را از طریق افزایش سهم شهرداری‌ها از منابع درآمدهای عمومی افزایش دهند.

در تابستان سال‌۱۳۹۲ لایحه پیشنهادی درآمدهای پایدار شهرداری‌ها با رویکرد حداقل استفاده از منابع مالی دولت، اصلاح برخی قوانین و ایجاد بسترهای لازم برای استفاده از منابع مختلف مالی توسط شهرداری‌ها، توجه به مناطق کمتر توسعه یافته، افزایش درآمدهای محلی‌، محیط زیست شهری‌، استفاده از ابزارهای جدید تامین منابع مالی‌، اعمال نظارت و بهبود هزینه‌کرد اعتبارات با استفاده از نظرات کارشناسان خبره در حوزه مالی و درآمدی شهرداری‌ها و با مشارکت استانداری‌ها، شهرداران مراکز استان‌ها و کلانشهرها تدوین و برای طی مراحل قانونی به هیات دولت ارسال شد.

بعد از چند سال چکش کاری در کمیته‌های کارشناسی هیات دولت، در بهمن‌ماه سال‌۱۳۹۵ این لایحه برای بررسی نهایی، روانه کمیسیون خاص امور تهران و کلانشهرها شد. این لایحه ۱۳کانال درآمدی، شامل منابع جدید و تقویت منابع قبلی در اختیار شهرداری‎ها می‌گذارد.

البته در بررسی‎های کارشناسان برخی راهکارهای خلاقانه نیز مطرح شده است که برخی از آنها عبارت‎اند از: درآمدزایی شهرداری از محل اجاره داری از طریق مشارکت با بخش خصوصی در اجرای پروژه‎ای تجاری-خدماتی با اجاره دادن سهم شهرداری‌، کسب درآمد از حوزه‎های نرم‌افزاری با ایجاد شبکه جامع دکل‎ها و آنتن‎ها و سامان‌دهی زمین‎ها با دیدگاه‎های راهبردی آینده‌نگرانه می‎باشد.

پیشینه توسعه منابع درآمدی در مناطق آزاد

نشست شورای معاونین اقتصادی و سرمایه‌گذاری مناطق هفتگانه آزاد کشور در منطقه آزاد انزلی در سال‌۱۳۹۲ را می‌توان نقطه شروع مباحث مرتبط با حوزه توسعه منابع پایدار در مناطق آزاد نامید. در این نشست تخصصی، معاونین اقتصادی و سرمایه‌گذاری مناطق آزاد کشور، با عنایت به منابع محدود درآمدی مناطق آزاد، چالش‌های جذب منابع درآمدی و لزوم افزایش درآمدهای پایدار به منظور توسعه و تکمیل زیرساخت‌های ضروری، ارتقاء توان رقابتی برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی و افزایش اشتغال‌زایی مولد، بر توجه ویژه به پژوهش علمی در رابطه با بررسی راه‌های افزایش منابع درآمدی پایدار در مناطق آزاد تاکید نمودند.

علت آن نشست، تقلیل سرمایه‌های سازمان‌های مناطق آزاد از محل فروش زمین‌ها و تامین و کاهش درآمد از محل ضوابط ورود کالاهای مسافری خارجی به مناطق آزاد بود و در جهت مدیریت این شرایط، موضوع تنوع‌بخشی به منابع درآمدی پایدار و نیمه پایدار به یکی از نیازهای اساسی این مناطق تبدیل شد. این مسئله همچنین برای تداوم مسیر آماده‌سازی زیرساخت‌های سرمایه‌گذاری و اجرای طرح‌های توسعه‌ای نیز به کار خواهد آمد.

براساس آیین‌نامه تاسیس مناطق آزاد، منابع مالی سازمان مناطق آزاد تجاری-‌صنعتی‌، مشتمل بر این موارد می‌گردد: بودجه هزینه‌ای، طرح‌های عمرانی و اعتبارات عمومی دولت و کمک منظور شده در قوانین بودجه سنواتی و یا وجوه درآمدها و دیگر وجوه حاصل از عوارض ورود کالاها به محدوده مناطق آزاد و یا صادرات آن‌، مانده بودجه مصرف نشده سال‌های قبل و سایر منابع و هدایا و کمک‌های مردمی و تسهیلات بانکی.

ملاحظه می‌شود که این منابع محدود در مقابل هزینه‌های عظیم پروژه‌های عمرانی در حوزه زیرساخت نمی‌تواند به تنهایی پاسخگو باشد و لازم است مدیران این مناطق، منابع متنوع و در عین حال دارای ویژگی پایداری را برای تداوم توسعه مناطق اجرایی سازند.

چارچوب نظری راهکارهای متنوع‌سازی منابع درآمدی در مناطق آزاد

هرگونه فعالیتی در سازمان‌ها مستلزم کسب درآمد و صرف هزینه‌ها است که بالطبع پیش‌نیاز آن، تعادل‌بخشی به هزینه‌های مصرفی و منابع درآمدی است. به طور کلی قانون توازن بین درآمد و هزینه یک اصل منطبق بر ویژگی‌های طبیعت و نشات گرفته از آن می‌باشد، به گونه‌ای که در اکثر سیستم‌های طبیعی و مصنوعی‌، عدم تعادل بین ورودی سیستم (‌منابع درآمدی‌) و خروجی سیستم (هزینه‌ها) منجر به از بین رفتن پایداری آن سیستم و یا از بین رفتن آن می‌گردد.

بنابراین یکی از اقدامات بنیادین در پایدار نمودن فعالیت‌های انجام گرفته در یک سازمان، تنوع‌بخشی به منابع درآمدی آن به منظور استمرار و افزایش فعالیت‌ها و اقدامات آن سازمان می‌باشد. مناطق آزاد هم می‌توانند با استفاده از اصل تنوع‌بخشی به درآمدها‌، در جهت شکوفایی بیشتر گام بردارند. در این راستا می‌توان راهکارهای متعددی را به منظور افزایش منابع درآمدی ارائه نمود که عبارتند از:

الف) استفاده از رویکرد مولفه‌نگر منفرد در تامین منابع درآمدی‌: در این رویکرد منابع درآمدی مناطق می‌تواند از طریق افزایش فعالیت‌ها، اقدامات و خدمات ارائه شده به صورت موردی افزایش یابد و با استفاده از این روش می‌توان بر تنوع منابع درآمدی افزود.

ب) رویکرد سیستمی‌: رویکرد سیستمی در مقابل رویکرد مولفه‌نگر منفرد قرار می‌گیرد.

در این رویکرد، روش‌های ترکیبی به همراه ابزارهای نوین در جهت تحقق خواسته مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طور کلی استفاده از رویکرد سیستمی می‌تواند از طریق روش‌های ذیل منجر به افزایش منابع درآمدی مناطق گردد. این روش‌ها عبارتند از:

? بازنگری در منابع درآمدی کنونی با نگرش شناخت راهکارهای افزایش منابع

? استفاده از شیوه‌های نوین و ابتکاری مانند کارآفرینی سازمانی

? استفاده از روش‌های ترکیبی مانند ترکیب روش‌های ابتکاری با روش بازنگری در منابع کنونی

? استفاده از رویکرد سینوژیسم در تامین منابع‌؛ یعنی با استفاده از شیوه‌های تکمیلی به مجموعی بیشتر از تک‌تک واحدها رسید که این رویکرد اصطلاحا سینوژیسم نامیده می‌شود. استفاده از این نگرش، می‌تواند به نحو موثری در کارآ نمودن منابع کنونی درآمدی مفید واقع گردد.

روش‌های فوق‌الذکر، مهم‌ترین روش‌های موجود در رویکرد سیستمی به شمار می‌آیند. ذکر این نکته حائز اهمیت می‌باشد که دو رویکرد مولفه‌نگر منفرد و سیستمی لزوما جدا از یکدیگر به شمار نمی‌آیند و می‌توان با استفاده از نگرش تلفیقی به ترکیب این دو رویکرد عمده پرداخت. در این راستا رویکرد تلفیقی می‌تواند با استفاده از روش‌های متعددی صورت گیرد که وزن‌دهی به هر یک از دو رویکرد، یکی از مهم‌ترین این روش‌ها است.

در هر حال می‌توان با استفاده از رویکرد مولفه‌نگر منفرد به شناسایی منابع جدید تامین درآمد به صورت موردی پرداخت و همچنین با استفاده از روش‌های چهارگانه رویکرد سیستمی منابع درآمدی سازمان را تنوع بخشید که این امر می‌تواند به صورت اختصاصی وزن یا اولویت به هر یک از رویکردها و روش‌ها باشد.

راهکار‌های اجرایی

مناطق آزاد بر‌اساس قوانین موضوعه، دارای کانال‎های محدود برای کسب درآمد است. درآمدهایی که البته دارای ردیف‎های بودجه‌ای کلان برای هزینه در بخش‌های عمرانی است؛ به طوری که در چند سال اخیر بیشترین هزینه‎های بودجه مناطق آزاد مربوط به تامین مالی پروژهای عمرانی و زیرساخت‌های سرمایه گذاری صنعتی، کشاورزی، تجاری، گردشگری و ترانزیت بوده است. البته در سایه این فعالیت‌های مستمر امروزه شاهد بلوغ زیرساخت‌های اساسی در این مناطق هستیم که جنبه اطمینان‌بخشی برای سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی نیز دارد.

هر چند با وجود این همه سرمایه‌گذاری، مناطق آزاد نیازمند منابع مالی درآمدی هنگفتی برای ایجاد شبکه ارتباطی زمینی‌، ریلی و هوایی داخلی و خارجی هستند که بتواند چرخه توسعه صنعتی‌، کشاورزی و گردشگری‌ را حفظ و توسعه دهند.

برخی از راهکارهای می‌تواند پیشنهاد‌های زیر باشد:

? اجرای قانون ایجاد شعب بانک‌های و موسسات مالی خارجی در مناطق آزاد

? اجاره دادن مدیریت برخی اماکن توریستی به تعاونی‌های مردم نهاد برای ایجاد و توسعه شبکه سرمایه اجتماعی و کسب درآمد

? فعال‌سازی شبکه بازاریابی بین‎المللی با بهره‌گیری از شرکت‌های فعال در حوزه جذب سرمایه‌گذار

? حمایت‌های قراردادی از شرکت‌های دانش‌بنیان

? مشارکت در طرح‌های توریستی‌، خدماتی، کشاورزی و صنعتی خاص از طریق اجاره زمین

? جذب سهمیه‌های ویژه از صادرات و واردات کشوری.

دستیابی به درآمدهای پایدار در مناطق آزاد

اقتصاد متکی بر نوآوری باعث به وجود آمدن درآمدهای پایدار می‌شود. اقتصاد مبتنی بر نوآوری و خلاقیت است که در مناطق آزاد مزیت رقابتی ایجاد می‌کند. زمانی که مزیت رقابتی وجود داشته باشد، می‌توان درآمد و رشد پایدار را شاهد بود؛ بنابراین تمامی این موضوعات به هم گره خورده و نکته مهم این است که باید این اقتصاد نوآورانه و خلاق را بر روی پلت‌فرمی که در مناطق آزاد داریم، قرار دهیم، نه‌ صرفا برای امروز، بلکه برای آیندگان؛ باید منابع امروز را برای آیندگان حفظ کنیم و بر این حوزه تمرکز نماییم و صد البته که برنامه‌ریزی در این مسیر بسیار مهم است.

خلق ارزش ‌جایی است که همه تخصیص منابع در قسمت‌های مختلف مناطق آزاد، یک نقطه را هدف قرار دهند و لذا باید روی آن نقطه وقت بگذاریم، خرج کنیم، پیدایش کنیم تا بشود نقطه خاص ما برای تخصیص منابع. بی‌شک تخصیص منابع به نقطه خاص تعریف شده می‌تواند خلق همکاری در رسیدن به هدف مشترک کند. متاسفانه در خیلی از موارد امور کاری در مناطق آزاد به صورت سیلویی کار می‌شود، یعنی سیلوهایی که با هم ارتباط ندارند. در جهان امروز باید ارتباط درونی بین بخش‌های مختلف برقرار شود تا بتوانیم با همکاری بین واحدهای مناطق آزاد مختلف، ارزش بهتری برای آن منطقه و سیستم اقتصادی آن ایجاد نماییم.

نکته دیگری که در حوزه‌های اقتصادی مناطق آزاد کمتر به آن توجه می‌شود، این است که برنامه بازیگران مناطق آزاد را چگونه طراحی کنیم که خروجی آن کار منجر به خلاقیت نوآوری شود؟ این موضوعی است که در برنامه توسعه اقتصادی باید به آن پرداخته شود، اما باید متذکر شد که این موضوع، مسئله پیچیده‌ای است و آسان نیست و نیاز به نیروی ماهر، دانش، خلاقیت و محیط مناسب برای ایجاد این کسب و کار دارد.