خداآفرین؛ نیمه زرّین منطقه آزاد ارس

به گزارش اخبار آزاد مناطق، منطقه آزاد ارس در ۴زون منفصل استقرار پیدا کرده که عبارتند از: زون مرکزی جلفا، زون منفصل نوردوز، زون خداآفرین و زون قلی‌بیگلو. زون‌۳ و ۴ منطقه آزاد ارس در محدوده شهرستان خداآفرین با وجود سرمایه‌گذاری‌های کلان صورت گرفته در حوزه تامین زیرساخت‌های توسعه؛ هنوز فرصت کافی برای نشان دادن نیمه طلایی ارس را پیدا نکرده است.

در این گزارش سعی خواهیم کرد مختصری از عمده فعالیت‌های انجام شده در بخش خداآفرین ارس را هم از نظر اقدامات سازمان منطقه آزاد ارس و هم سایر ارگان‌ها و بخش خصوصی بیان کنیم.

بازدید مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس از منطقه خداآفرین

مهندس محسن نریمان رئیس هیات مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس در سفر هفته قبل خود به منطقه خداآفرین به همراه مدیران سازمان و نماینده مردم خدا‌آفرین، کلیبر و هوراند در مجلس شورای اسلامی، در نشست با اعضای شورای شهرک جانانلو گفت: راه‌اندازی پل دوستی بین ایران و آذربایجان در کنار فعال کردن گمرک خداآفرین از طریق ثبت سفارش و ترخیص، می‌تواند شرایط مساعدی را برای توسعه صادرات و رونق محدوده خداآفرین فراهم کند.

مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس همچنین یکی دیگر از ملزومات توسعه منطقه را علاوه بر توجه به پتانسیل‌های بخش گردشگری، ایجاد بستر مناسب گمرکی دانست و تاکید کرد: بسترهای مورد نیاز گمرک خداآفرین ازجمله تامین نیرو، تجهیزات شبکه‌ای، نصب دوربین‌های مداربسته و پلاک‌خوان محقق شده است.

محسن نریمان در بخش پایانی سخنان خود به اقدامات انجام گرفته در حوزه آب و برق محدوده خداآفرین اشاره کرد و اظهار داشت: دولت تا به امروز ۴۵۰میلیارد تومان برای شبکه آبرسانی سد خداآفرین و شبکه‌های اصلی و فرعی محدوده هزینه کرده است و در خصوص تامین برق شهرک صنعتی جانانلو نیز مطالعات احداث پست برق از خط انتقال سد قیز قلعه‌سی توسط مشاور در حال انجام است.

به نظر می‌رسد اگر براساس سخنان مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس به روند توسعه منطقه خداآفرین نگاه کنیم، ظاهرا در سال رونق تولید ارس می‌خواهد در کنار زون مرکزی جلفا، زون‌های‌۳ و ۴ خود را هم در حوزه‌های کشاورزی و صنعت به شبکه بین‌المللی تجارت و ترانزیت متصل نماید و ارس در حوزه خداآفرین هم جمهوری آذربایجان را به عنوان شریک اول اقتصادی خود انتخاب کرده است و احداث پل دوستی بر روی رودخانه پرخروش «آراز»، مقدمه چنین تحول مبارکی است.

احداث پل دوستی در این منطقه همانند سد قیز قلعه‌سی ازجمله پروژهای مهم و مشترک بین دولت‌های ایران و آذربایجان است که در بالاترین سطح مقامات دو کشور مورد تایید و تصریح قرار گرفته است و جمهوری اسلامی ایران بنا بر اهمیتی که برای توسعه روابط چندجانبه با دولت و مردم کشور دوست و برادر آذربایجان قائل است، با جدیت این پروژه‌ها را پیگیری می‌نماید.

صنعت کشاورزی، مزیت رقابتی منطقه خداآفرین

اما اگر به آناتومی اقتصاد حوزه خداآفرین منطقه آزاد ارس نگاه کنیم، کشاورزی ستون فقرات اقتصاد تولیدی و صادراتی این خطه است و در این بخش، ارس تلاش می‌کند ساز و کار بهره‌برداری موثر از سرمایه‌گذاری ۴۵۰میلیارد تومانی سازمان آب و وزارت جهاد کشاورزی، کشاورزی سنتی منطقه را به کشاورزی مدرن و مردم‌نهاد تبدیل کند و در این راستا شرکت خوشه سبز صبا با آورده سرمایه‌گذاری ۵۰۰۰میلیارد تومانی هم محور توسعه کشاورزی مدرن و مکانیزه حوزه خداآفرین و توسعه صنایع وابسته و تکمیلی است.

محمد خالدی، مدیرکل دفتر امور اقتصادی در برنامه گفتگوی اقتصادی رادیو گفتگو با موضوع پایداری بخش کشاورزی می‌گوید: توسعه پایدار زنجیره ارزش، از برنامه‌های اصلی وزارت جهاد کشاوزی است و تامین مالی زنجیره ارزش، تامین مالی گلخانه‌ها، پرورش ماهی در دریا، تامین مالی مکانیزاسیون و مدرن‌سازی کشاورزی، تامین مالی صنایع تبدیلی و تکمیلی و لجستیک بخش کشاورزی در همین راستا است.

شرکت کشت و صنعت خوشه صبا بنا بر اطلاعات موجود در سایت رسمی این شرکت، از شرکت‌های زیرمجموعه هلدینگ صبا میهن است که با هدف استفاده از پتانسیل‌های کشور و تولید محصولات ارگانیک در جهت حفظ سلامت مردم می‌باشد که با ایجاد کاربری‌های متعدد با هدف توسعه و رشد اقتصاد در این مسیر قدم گذاشته و به عنوان یکی از تامین کننده‌های نیاز مردمی می‌باشد. این شرکت در راستای سیاست‌های کلان اقتصادی و اجتماعی کشور و به منظور تامین بخشی از نیازهای جامعه و ایجاد اشتغال و تولید، با سرمایه‌گذاری‌های کلان در زمینه کشت و صنعت فعالیت دارد.

شرکت خوشه سبز صبا با داشتن بخش تحقیق و توسعه توسط محققان و پژوهشگران خود در زمینه‌های مختلف کشاورزی، به دستاوردهای علمی  قابل توجهی دست یافته که ازجمله آن وارد کردن ادبیات «کشاورزی هوشمند» به فرهنگ کشاورزی ایران است.

از کشاورزی هوشمند تحت عنوان سومین انقلاب سبز دنیا هم یاد می‌شود. این مفهوم در واقع یک مفهوم نوظهور به حساب می‌آید که به مجموعه راه‌‌های مدیریت زمین‌‌های کشاورزی‌ با به کارگیری فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی به‌روز در راستای افزایش کیفیت و کمیت محصولات گفته می‌شود.

تکنولوژی‌‌ها و ملزومات کشاورزی هوشمند عبارت است از:

– نرم‌افزار‌: نرم‌افزارهای تخصصی که با کمک پلتفرم‌‌های اینترنت اشیاء کار می‌کنند

– موقعیت‌یابی‌: جی‌پی‌اس، ماهواره و مواردی از این قبیل

– آنالیز اطلاعات‌: راه‌های تجزیه و تحلیل اطلاعات و همین طور گردآوری اطلاعات به منظور تصمیم‌گیری نهایی درخصوص محصولات

– اتصالات‌: اتصال همراه، شبکه لورا و مواردی از این قبیل

– سنسورها: سنسور آب، خاک، نور، رطوبت و مدیریت دما در این گروه جای خواهند گرفت

– ربات‌‌ها‌: تراکتورهای خودران، تاسیسات پردازش محصول، پهپادها و مواردی از این قبیل

این سیستم یکپارچه و هوشمند، کشاورزان را قادر خواهد ساخت تا به داده‌های بسیار زیادی درخصوص محصولات و زمین کشاورزی خود دسترسی داشته باشند. در واقع آنها قادر خواهند بود بدون احتیاج به مراجعه حضوری به زمین و در واقع از راه دور، وضعیت زمین‌ها و محصولات خود را تحت نظر گرفته و تغییرات و تصمیمات خود را از راه دور روی آن اعمال نمایند.

گفته می‌شود پایه کشاورزی هوشمند بر اینترنت اشیاء بنیانگذاری شده است و با اتصال به ماشین‌های هوشمند و همین طور سنسورهای گوناگون، صنعت کشاورزی به سمت کشاورزی اطلاعات محور حرکت خواهد کرد.

علیرضا زندی مدیرعامل کشت و صنعت خوشه صبا، در موعد برداشت اولین خوشه‌های طلایی گندم در ۲۲خردادماه‌۹۸ گفت: از سال‌۹۲ با توافقات صورت گرفته با منطقه آزاد ارس، کشت و صنعت خوشه صبا برای بهره‌برداری از اراضی، وارد منطقه شده است که در طول این سال‌ها تلاش شده است تا توافق لازم با مردم و بهره‌برداران منطقه صورت گرفته و اراضی را از شکل خود که به صورت مرتع مطلق بودند به جایی برسانیم که امروز شاهد برداشت محصول گندم در آن باشیم.

وی افزود: ایجاد زنجیره کشت و صنعت در این محدوده مهم‌ترین هدفی است که به دنبال تحقق آن هستیم، مجموعه‌ای که از کشت تا فرآوری، تولید آبزیان و صنایع تبدیلی را در خود جای دهد که برنامه‌ریزی‌ها برای شکل‌گیری چنین مجموعه‌ای انجام شده و به مرور اجرایی می‌شود.

هرچند برنامه توسعه کشاورزی ارس در خداآفرین، با زراعت آبی گندم در ۵۰هکتار و زراعت دیم در ۲۰۰هکتار از زون چهارم ارس در خداآفرین شروع شده، اما حوزه فعالیت این طرح، بیش از ۲۰هزار هکتار از اراضی پایاب سد خداآفرین است تا منطقه آزاد ارس به معنی واقعی کلمه در مسیر تبدیل شدن به قطب کشاورزی دانش‌بنیان و صادرات‌گرا قرار گیرد.

ایجاد دامداری، مرغداری، خوراک دام، لبنیات‌سازی، کشتارگاه، پرورش ماهی، صنایع تبدیلی و واحدهای فرآوری، سردخانه و گلخانه هیدروپونیک با حجم سرمایه‌گذاری ۵۰هزار میلیارد ریال و اشتغال پنج هزار نفر طرح‌های در دست اجرای کشت و صنعت صبا در اراضی پایاب سدخداآفرین در محدوده منطقه آزاد ارس است. همچنین برنامه زراعت آبی در ۲۵۰۰هکتار، زراعت دیم در ۳۵۰۰هکتار و ۱۰۰۰هکتار باغ، در دستورکار شرکت خوشه سبز صبا برای نمایاندن نیمه زرین ارس قرار دارد.

صنعت و گردشگری، ظرفیت‌های بی‌بدیل خداآفرین

در کنار برنامه ایجاد کشاورزی فوق مدرن در زون‌‌۴ ارس، شهرک صنعتی جانانلو با ۱۲۶هکتار مساحت نیز با تامین زیرساخت‌های سرمایه‌گذاری در آینده نزدیک با تکمیل آناتومی اقتصاد منطقه، بسترساز ورود صنایع بالادستی و پایین‌دستی وابسته به بخش کشاورزی در خداآفرین است. در این شهرک که فعلا ۳۰هکتار آن مورد بهره‌برداری عملیاتی قرار گرفته است، منطقه آزاد ارس، قصد دارد بستر مناسبی برای  اشتغال‌زایی و صادرات را فراهم نماید.

بخش گردشگری ازجمله دیگر بخش‌های مهم توسعه چندجانبه اقتصادی ارس در محدوده خداآفرین با محوریت سد خداآفرین است. در سال‌۱۳۹۰ مطالعات طرح تفصیلی محدوده خداآفرین منطقه آزاد ارس در قالب سایت اقامتی-‌تفریحی با اعتبار یک میلیارد ریالی و با هدف ارائه خدمات تفریحی به گردشگران داخلی و خارجی در زمینی به مساحت ۲۰۰هکتار به اتمام رسید است‌.

طرح اقامتی و تفریحی خداآفرین با هدف جلب رضایت گردشگران و مسافران اجرا شد و در این طرح، فضای اقامتی چند ساعته (آلاچیق)و چند روزه ازجمله کلبه ساحلی و پلاژها و ویلاهای خانوادگی، هتل با خدمات جانبی، فضاهای ورزشی، تفریحی، فرهنگی، اداری و خدماتی جهت تامین رفاه حال گردشگران در نظر گرفته شده است.

در حال حاضر جریان گردشگری منطقه خداآفرین به واسطه بحران کرونا همانند مناطق دیگر کشور دچار رکود است، اما قطعا این شرایط طولانی نخواهد بود و فعالین حوزه گردشگری ارس برای روزهای خوب صنعت گردشگری پساکرونا برنامه‌های مفصلی دارند و منطقه خداآفرین نگین گوهرین صنعت گردشگری ارس و حتی شمالغرب کشور می‌باشد و برای استفاده بهینه از این گنجینه ناب، علاوه بر تامین زیرساخت‌ها، لازم است فرصت‌های سرمایه‌گذاری و رونق اقتصاد مردم‌نهاد، در این منطقه ایجاد شود.

در محدوده خداآفرین، سواحل دریاچه سد خداآفرین به دلیل قرارگیری در مسیر تردد گردشگران داخلی و خارجی، فرصت کم‌نظیر برای سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری محسوب می‌شود. همچنین ماهیگیری تفریحی، زمین والیبال ساحلی، قایقرانی با قایق‌های مختلف ازجمله پتانسیل‌های بالقوه ورزشی در دریاچه سد می‌باشد.

مدیر گردشگری سازمان منطقه آزاد ارس می‌گوید: ساختار گردشگری محدوده خداآفرین منطقه آزاد ارس طبق اسناد راهبردی براساس توپوگرافی زمین، بر دو حوزه متمرکز و گسترده تنظیم شده و در گردشگری گسترده عمده محوریت توسعه توریسم براساس تفریحات آبی و مبتنی بر سد خداآفرین است.

فاطمه منیری می‌افزاید: در گردشگری گسترده همچنین برای تولید زنجیره ارزش بین توریسم و صنعت، پروژه‌هایی مثل کشت و نمایشگاه گیاهان دارویی و نیز بازفرآوری آنها در سیستم صنعتی، ۱۲۶هکتاری تنظیم شده است. در گردشگری گسترده همچنین استفاده از ماهیت ذاتی روستاهای موجود بدون دخل و تصرف برای توسعه بوم‌گردی یا صنایع دستی برای جذب گردشگری خارجی البته قبل از شیوع کرونا برنامه‌ریزی شده بود.

مدیر گردشگری سازمان منطقه آزاد ارس گفت: در رابطه با بخش گردشگری خداآفرین علاوه بر این موضوعات، ثبت جهانی جنگل‌های ارسباران در یونسکو است که می‌تواند در جلب اعتماد و علاقه‌مندی گردشگران خارجی در خداآفرین موثر باشد.

با فنس‌کشی محدوده خداآفرین به طول ۵کیلومتر و ایجاد گیت‌های ورود و خروج و با تامین پرسنل و تجهیزات، رونق اقتصادی در حوزه تجارت و خدمات نیازمند ایجاد ساز و کارهای قانونی گمرکی و تجاری بود و در این راستا مسئولین منطقه با درک نیازمندی‌های آینده اقتصاد منطقه خداآفرین، محدوده گمرک خداآفرین را راه‌اندازی کردند و مجوزهای لازم برای واردات قطعی کالای همراه مسافر را از طریق گمرک خداآفرین با تجهیز این مرکز به ابزارهای کنترلی و حفاظتی مناسب اخذ نمودند.

توسعه اجتماعی و فرهنگی، همسو با توسعه اقتصادی

توسعه زیرساخت‌های انسانی، فرهنگی، اجتماعی و رفاهی، زیرساختی‌ترین، زیرساخت توسعه، نیازمند یک برنامه باثبات و هدفمند است. موفق بودن تمام فرصت‌های اقتصادی، وابسته آماده بودن سرمایه انسانی و نوع نگاه بایسته آن به پروژه و ظرفیت اقتصادی است. به همین منظور، سازمان منطقه آزاد ارس همزمان با سرمایه‌گذاری‌های انجام یافته برای زیرساخت‌های سرمایه‌گذاری، توسعه امکانات معیشتی، اجتماعی، بهداشتی، رفاهی و روزآمد را برای بهره‌مندسازی جامعه و مردم از مزایای توسعه مورد توجه قرار داده است.

در این راستا توسعه و ارتقای کیفی محورهای مواصلاتی درون منطقه‌ای‌، ایجاد و تجهیز ساختمان‌های اورژانس و بهداشت به همراه پد هلیکوپتر برای اورژانس هوایی، ساخت مکان‌های فرهنگی و ورزشی همانند سالن ورزشی چندمنظوره خداآفرین، ایجاد مجتمع آتش‌نشانی، تامین آب شرب روستاها و نیز اجرای خط ۴۰۰ولت جانانلو، افزایش محدوده شبکه گازرسانی به گمرک و مجتمع اقامتی و… چندین پروژه دیگر که نشان می‌دهد توسعه اقتصادی در محدوده خداآفرین بر پایه ظرفیت‌های واقعی اقتصادی اما با محوریت جامعه محلی و حداکثرسازی مشارکت مردمی در انجام فرآیند توسعه است و برای انجام توسعه مخصوصا در حوزه فرهنگی و گردشگری، هویت اجتماعی، انسانی و فرهنگی منطقه جزء یکی از ابر سرمایه‌ها می‌باشد.

فرجام سخن:

همان طور که در قالب اعتبارات صندوق توسعه ملی سازمان آب با حمایت‌های مقام معظم رهبری برای مدیریت صحیح منابع آب مخصوصا رودخانه‌های مرزی ۴۵۰میلیارد تومان را در شبکه‌سازی انتقال آب ارس به زمین‌های مستعد اطراف خداآفرین انجام داده است، به درستی مشخص می‌شود نبض اقتصاد محدوده خداآفرین در رونق کشاورزی مدرن می‌تپد و رقص سلسله خوشه‌های طلایی گندم در برابر نسیم خنک برخواسته از رود ارس، زیباترین تصویر در کوه و کمر خداآفرین را خلق می‌کند.

خوشبختانه با مدیریت توام با سعه‌صدر سازمان منطقه آزاد ارس برای رفع معارضینِ اراضی مللی در سال‌۹۸‌، زمین‌های کشاورزی روستاهای قالوجه و باقراوغلی برای اولین بار در طول تاریخ، زیر کشت یکپارچه و مکانیزه رفت.

سازمان منطقه آزاد ارس و شرکت سرمایه‌گذار با توافق اصولی با دارندگان حقوق عرفی و قانونیِ اراضی ملیِ واقع در آن، برای نخستین بار کشت آبی گندم را انجام دادند و این مسیر جلب مشارکت اجتماعی برای بهره‌برداری از سرمایه‌گذاری ۴۵۰میلیارد تومانی، کم هزینه‌ترین و بهترین مسیر تحقق امر توسعه در محدوده خداآفرین بوده است.

اما برای استمرار مشارکت اجتماعی در امر توسعه و نیز برونگرایی آن با توجه به اشتراکات تاریخی مردم منطقه و مردم جمهوری آذربایجان، تسریع در فعال‌سازی محورهای مواصلاتی زمینی و ریلی برای افزایش تعاملات اجتماعی-اقتصادی و نیز تعریف پروژه‌های مشترک همکاری در حوزه تجارت، صادرات و ترانزیت کالا و محصول به بازارهای ثالث ازجمله مهم‌ترین بایسته‌های تکمیل زنجیره ارزش در محدوده خداآفرین است.

در سال‌های اخیر بارها مباحثی مانند اجرای پروژه بندر خشک، فعال‌سازی شبکه ترانزیت بین‌المللی در قالب کریدور شمال-جنوب و چندین ایده دیگر مطرح شده است؛ اما همان طور که مهندس نریمان رئیس هیات مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس، در دیدار با اعضای شورای شهر جانانلو عنوان کرده، موضوعی که از اهمیت بالایی برخوردار است و می‌تواند در تحقق شعار سال نقش پررنگی داشته باشد، همدلی و همکاری همه‌جانبه مردم، شوراها، مسئولین و نماینده شهرستان برای فعال کردن گمرک خداآفرین و حرکت به سمت راه‌اندازی پل دوستی است.

در حقیقت راه‌اندازی پل دوستی و جریان یافتن تعاملات دوستانه اقتصادی دوجانبه با محیط اقتصادی آذربایجان، تکمیل کننده زنجیره ارزش در خداآفرین است؛ اما این امر زمانی دارای ارزش و اعتبار راهبردی برای منافع ملی دو کشور است که این تفکر سازنده و مفید از طرف نهادهای تاثیرگذار و تصمیم‌ساز هر دو کشور بر پایه احترام متقابل و اعتماد به بنیان‌های مشترک فرهنگی و اجتماعی مورد توجه قرار گیرد و اجرای پروژه پل دوستی دست مایه برخی حرکت‌ها و جریانات رسانه‌ای قرار نگرفته و حسن نیت توافق مسئولان بلندپایه دو کشور مورد توجه قرار گرفته و پل دوستی قدیمی بین دو کشور با تمایلات و الزامات جدید، تجدید بنای دوباره پیدا کند.