کسب درآمدهای پایدار در مناطق آزاد از مسیر توسعه صنعت توریسم

به گزارش اخبار آزاد مناطق،توسعه گردشگری، یکی از رویکردهای ایجاد تحول اقتصادی‌-‌اجتماعی در جهان می‌باشد که همواره مورد توجه پژوهشگران و برنامه‌ریزان قرار دارد. بر این اساس با توجه به اهمیت توسعه مناطق آزاد در اقتصاد کشور، نگاه به جایگاه گردشگری در این مناطق به جهت برخورداری از منابع بالقوه گردشگری، موقعیت استراتژیک و ژئوپلتیک منطقه‌ای امری ضروری به نظر می‌رسد.

بسیاری از کشورهای پویا، این صنعت را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال‌زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی می‌دانند. با توجه به تاثیر گردشگری بر تمامی شئون اقتصادی یک کشور، می‌توان گردشگری را صادرات نامرئی نامید؛ چراکه هر دلار آن، همچون دیگر اقلام صادراتی، وارد اقتصاد کشور می‌شود. همچنان که دلارهای حاصله در اقتصاد یک کشور به گردش درمی‌آیند، میزان اثرگذاری آن افزایش یافته و ضریب تکاثر درآمدی نیز محاسبه می‌شود. به همین ترتیب اثر دلارهای حاصل از گردشگری بر روی مالیات‌ها و مشاغل برآورد خواهد شد. بر این اساس گردشگری یک صنعت صادراتی است.

یکی از ابزارهای مفید و موثر در سیاست توسعه صادرات، استفاده از مزیت و توانایی‌های مناطق آزاد است. مناطق آزاد عبارت است از نواحی محصور و محافظت ‏شده در کنار سواحل، فرودگاه‏ها و دیگر اماکن‏ که کالا از طریق هوا، دریا و زمین بدون پرداخت‏ عوارض گمرکی برای امر صدور مجدد وارد و با انجام‏ فرآیندهای تولیدی و ایجاد ارزش افزوده‏ به کشورهای‏ مبداء یا ثالث صادر می‏گردد.

در سطح جهانی، اولین منطقه آزاد تجاری، منطقه آزاد شانون در سال‌۱۹۵۹ در ایرلند با هدف جذب سرمایه‌های خارجی، انتقال فناوری و ایجاد اشتغال، ایجاد شد. در ایران نیز مناطق آزاد در بهمن‌ماه سال‌۱۳۶۸ در قانون برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پا به عرصه حضور در اقتصاد کشور گذاردند. در حال حاضر هشت منطقه آزاد در کشور وجود دارد، که عبارتند از: مناطق آزاد کیش، قشم و چابهار، ارس، اروند، انزلی، ماکو و شهر فرودگاهی امام خمینی(ره).

گردشگری مجموعه و منظومه‌ای متشکل از گردشگر، عرضه‌کنندگان خدمات و کالا، دولت و جامعه میزبان می‌باشد که با یکدیگر در تعامل و ارتباط هستند. هدف از گردشگری جلب و جذب گردشگر است. بنابراین، گردشگری را می‌توان به صورت ترکیبی از فعالیت‌ها، خدمات، سیاست‌ها، خط‌‌مشی‌ها، ضوابط، معیارها و کالاهایی تعریف کرد که برای تحقق سفر گردشگر ضرورت دارد.

صنعت گردشگری علاوه بر نقش و تاثیر بسزای آن در ابراز هویت ملی و ایجاد امنیت اجتماعی، موجب ارتقای ابعاد وسیع اقتصادی ازجمله ایجاد فرصت‌های شغلی، درآمدزایی، کاهش فقر و گسترش عدالت اجتماعی و رفاه در جامعه می‌شود و توسعه صنعت گردشگری مقدمه‌ای برای توسعه سرمایه‌گذاری در دیگر بخش‌های اقتصادی است که لازمه آن حضور در زنجیره جهانی گردشگری و نظام‌های بزرگ سامان یافته است.

از سوی دیگر براساس قانون تشکیل و اداره مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، این مناطق به منظور پشتیبانی از فعالیت‌های اقتصادی و برقراری ارتباط تجاری بین‌المللی و تحرک در اقتصاد منطقه‌ای و تولید و پردازش کالا، انتقال فناوری، افزایش صادرات غیرنفتی، ایجاد اشتغال مولد و جلب و تشویق سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، صادرات مجدد، عبور خارجی (ترانزیت) و انتقال کالا (ترانشیب) تاسیس شده‌اند و یکی از کارکردهای این مناطق به منظور تامین و تحقق اهداف فوق، گردشگری و جذب گردشگر است.

مناطق آزاد و توسعه گردشگری ایران

به طور کلی صنعت توریسم از دو جهت دارای اهمیت است: اولا موجبات آشنایی مردم با دیگر فرهنگ‌ها، نژادها، اقوام، سرزمین‌ها، گویش‌ها و… را فراهم می‌نماید. ثانیا از نظر اقتصادی یکی از منابع درآمد و ارز محسوب می‌شود که امروزه جنبه اقتصادی این صنعت بیشتر مورد توجه است.

مناطق آزاد ایران دارای مجموعه وسیعی از فرصت‌های گردشگری هستند. آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی مناطق ازجمله فرصت‌ها و امکاناتی است که اگر درست و به موقع مورد برنامه‌ریزی و بهره‌برداری قرار گیرد، می‌تواند به گنجینه‌ای برای کشور و تحقق اهداف مناطق تبدیل شود. استفاده از مدیران متخصص صنعت گردشگری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به منظور برنامه‌ریزی و ارائه راهکارهای مناسب ضروری به نظر می‌رسد.

تبلیغات صحیح و اطلاع‌رسانی وسیع نیز از دیگر راهکارهای عملی است که در زمینه جذب گردشگر می‌تواند بسیار مفید واقع شود. ارائه تبلیغات داخلی و خارجی جهت به تصویر کشاندن امکانات و استعدادهای طبیعی و جاذبه‌های متنوع توریستی و شناخت عمقی فرهنگ‌ها، خرده فرهنگ‌ها، تمدن، تاریخ و حیات اجتماعی-اقتصادی مناطق در توسعه صنعت توریسم بسیار موثر خواهد بود.

استفاده از وسایل ارتباط جمعی مانند تلویزیون، رادیو، تلفن، برگزاری کنفرانس‌ها و نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های فرهنگی و هنری و همچنین شرکت در جشنواره‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی بسیار مهم می‌باشند.

بهره‌گیری از شیوه‌ها و روش‌های مدرن در تبلیغات برای معرفی جاذبه‌های توریستی و گردشگری کشور و شرکت در نمایشگاه‌های سیاحتی معروف جهان و فعال نمودن خانه‌های فرهنگ ایران در کشورهای مختلف و ایجاد زمینه‌های لازم در سفارتخانه‌های خارج از کشور برای ارائه درست این جاذبه‌ها برای علاقه‌مندان سفر به ایران و استفاده از برنامه‌های تلویزیونی در جهت معرفی جاذبه‌های گردشگری و سرمایه‌گذاری مناطق آزاد و ویژه اقتصادی و همچنین شناساندن مزیت‌های این مناطق بسیار ضروری است.

سرمایه‌گذاری در زمینه ساخت هتل، اقامتگاه، رستوران و مراکز خرید مدرن و مطابق با استانداردهای روز دنیا می‌تواند در جذب گردشگر مفید باشد. در ضمن، اقامتگاه‌ها، هتل‌ها، مراکز سیاحتی و واحدهای ارائه‌کننده خدمات گردشگری باید با رویه‌ای یکسان فعالیت کنند تا بتوانند خدمات مطلوب‌تر و باکیفیت‌تری ارائه دهند.

مناطق گردشگر‌پذیر، اماکن تاریخی، جاذبه‌های طبیعی و گردشگری مناطق آزاد و ویژه اقتصادی باید به خوبی شناسایی شده و در سایت‌های گردشگری جهانی به صورت مصور معرفی شوند. جاذبه‌های انسان‌ساز و مصنوعی مثل آسمانخراش‌های بزرگ، پل‌های طویل، تونل‌های زیرآب، آکواریوم‌های بزرگ دریایی و… تلفیق فناوری با جاذبه‌های طبیعی، جاذبه‌های دست‌سازی را خلق می‌کند که می‌تواند در جذب گردشگر موثر باشد.

همان‌گونه که گفته شد یکی از مهم‌ترین اهداف تاسیس مناطق آزاد تجاری-‌صنعتی، توسعه صادرات غیرنفتی و افزایش مناسبات تجاری با کشورهای خارجی است که طی سال‌های متمادی از سوی مسئولان امر مورد تاکید قرار داشته است.

بررسی عملکرد مناطق آزاد در بحث تحقق برنامه‌های تعیین شده از نگاه کارشناسان، نتایج متفاوتی را نشان می‌دهد که عمدتا با اهداف اولیه تاسیس این مناطق تا حدودی فاصله دارد که آن هم نشات گرفته از شرایط کلی کشور است؛ اما یک نکته را نمی‌توان نادیده گرفت و آن موقعیت مناطق مذکور در توسعه فعالیت‌های گردشگری و جذب توریست است.

منطقه آزاد کیش به‌ عنوان بزرگترین و مهم‌ترین منطقه گردشگری در جنوب کشور سالانه پذیرای میلیون‌ها نفر از مردم ایران و اتباع سایر کشورها خصوصا کشورهای همسایه است. این منطقه زمانی نه چندان دور مقصد هزاران نفر از مردم کشورمان بود که به قصد سیاحت و تجارت به آنجا می‌رفتند و از سفر خود لذت می‌بردند. منطقه آزاد قشم و به نوعی منطقه آزاد چابهار نیز همین وضعیت را داشته و به همین منظور مراکز اقامتی و تجاری بسیار زیادی در این مناطق تاسیس شده است. طی سال‌های اخیر استقبال بخش خصوصی برای مشارکت در ساخت و ساز مراکز اقامتی و سیاحتی به ‌خصوص در جزیره کیش و قشم قابل‌توجه بوده است.

واقعیت این است که بسیاری از شگفتی‌ها و آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی در مناطق آزاد کشورمان علی‌رغم تلاش مسئولان برای معرفی آنها به گردشگران هنوز ناشناخته مانده‌اند و چنانچه با یک برنامه‌ریزی صحیح و تخصصی امکانات و بودجه لازم و همچنین جلب مشارکت بخش خصوصی بتوان آنها را به مردم و به‌ویژه جامعه بین‌المللی معرفی کرد، به ‌طور قطع از میزان سفرهای گردشگران داخلی و خارجی به برخی از کشورهای همسایه و منطقه به نحو بارزی کاسته خواهد شد و درآمد ناشی از توریسم که امروز به منبع قابل توجهی برای کسب درآمد دولت‌ها تبدیل شده، افزایش خواهد یافت.

علاقه‌مندی مسئولان گردشگری مناطق آزاد به سرمایه‌گذاری بیشتر در این بخش و هماهنگی و تعامل با شرکت‌های مطرح در عرصه گردشگری، نوید یک همکاری نزدیک و ثمربخش در زمینه استفاده از پتانسیل‌های موجود در این مناطق و افزایش سهم بخش گردشگری در رشد اقتصاد ملی را می‌دهد که امیدواریم گشاینده مسیری روشن به سوی آینده باشد.

امید است مدیران مناطق آزاد با یک برنامه جامع و استراتژیک و همچنین هدف‌ها و سیاست‌های مشخص، بتوانند پذیرای تعداد بیشتری از گردشگران داخلی و خارجی در مناطق آزاد بوده و منجر به جذب سرمایه‌گذاری بیشتر در این مناطق شوند.

لزوم ایجاد برند گردشگری در مناطق آزاد کشور

رونق و توسعه صنعت گردشگری به دلیل درآمدزا بودن و سود سرشار آن یکی از آرزوهای و برنامه‌های دولت‌ها در قرن حاضر است و به هر ترتیب با به‌کارگیری امکانات خود قصد تحقق آرمان‌های خود را در این صنعت روبه توسعه در جهان داشته و دارند.

یکی از سیاست‌ها و نسخه‌هایی که مسئولان گردشگری برای موفقیت و توسعه این صنعت بین‌المللی در نظر گرفته‌اند، بحث برندسازی برای گردشگری بوده و هست. اگر چه بحث برندسازی در دیگر صنایع نیز برای موفقیت آنها مطرح شده، اما ظاهرا کارکرد علمی و عملی آن در بحث اقتصاد گردشگری نیز طی چند سال گذشته به اثبات رسیده است.

بی‌تردید در مسیر ایجاد برند گردشگری ریزه‌کاری‌های بسیار زیادی وجود دارد که نمی‌توان با نگاهی سطحی از این موضوعات به سادگی گذشت و بی‌شک استفاده از تجربیات و نمونه‌های موفق در جهان می‌تواند در دسترسی به این مهم نقش پررنگی را بازی کند.

بنابراین بسیاری از کشورهای مطرح در این صنعت اقدام به سرمایه‌گذاری‌های کلان درخصوص برندسازی برای صنعت گردشگری خود کرده‌اند که در این زمینه می‌توان به ترکیه، تایلند، استرالیا، ژاپن، چین و هندوستان اشاره کرد. برخی از این کشورها حتی به ساخت یک برند یا دو برند بسنده نکرده‌اند و با سرمایه‌گذاری‌های هنگفت دست به انتخاب و معرفی بیش از ده‌ها برند در زمینه‌های مختلف این صنعت زده‌اند.

در حوزه مناطق آزاد ما نمونه موفق برند، جزیره کیش را در حوزه گردشگری و تنها در یک نقطه از هفت منطقه آزاد خود داریم؛ این موضوع با توجه به ظرفیت‌های بسیار بزرگی که در تک‌تک مناطق آزاد کشور از حیث گردشگری و تنوع اقلیمی وجود دارد، نشان از توجه کم به این ابر حوزه اقتصادی می‌باشد.

اگر قصدمان توسعه پایدار گردشگری ایران با توجه به ظرفیت مناطق آزاد است، باید به ارتقای تخصص نیروی انسانی موجود، توجه شود و بدون توجه به این مهم نمی‌توانیم شاهد توسعه باشیم. ضرورت آموزش عمومی و تخصصی گردشگری یکی از مهم‌ترین معقوله‌های رسیدن به ایجاد برندینگ در این حوزه به شمار می‌آید و با مشخص شدن جایگاه گردشگری در ایران، منابع فعلی گردشگری ازجمله هنر، طبیعت بکر، تنوع آب و هوایی و ده‌ها مزیت ایران زمین به عنوان جاذبه‌های این مناطق معرفی شود.

اما در حوزه علمی اکثر کشورهای پیشرفته، جایگاه گردشگری در صحنه علمی و آکادمیک آنها موقعیت ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است. در این کشورها دانشکده‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز علمی و تحقیقاتی دقیقا مثل دیگر رشته‌های تحصیلی مشغول تربیت دانشجو و متخصصان این صنعت هستند و دوره‌های مختلفی را در این زمینه برگزار می‌کنند. بنابراین ما نیز باید حتما این مسیر را طی کنیم و به گردشگری ایران صرفا به عنوان یک مقوله اجتماعی و صرفا داخلی نگاه نکنیم و با ترافیک مردمی در چند روز تعطیل در طول سال در مناطق، آواز موفقیت در حوزه جذب گردشگر را نخوانیم؛ موفقیت ما زمانی شکل می‌گیرد که بتوانیم در یک گروه بزرگ و با هدفی مشخص در کنار کار علمی در حوزه ایجاد صنعت پایدار گردشگری در منطقه آزاد خود فعالیت کنیم.

شاید بهترین راهکار و برنامه، شروع بستر آموزش گردشگری از دبستان‌ها و حتی سنین کودکی با کار فرهنگی در جوامع محلی مناطق آزاد باشد تا ابتدا فرهنگ گردشگری رونق بگیرد و در سنین بزرگسالی همان کودکان، صنعت گردشگری را رونق بخشند؛ چراکه نگاه و فرهنگ درستی از گردشگری را در اختیار خواهند داشت.

ایجاد هلدینگ گردشگری در مناطق آزاد کشور نیز خود یکی از راهکارهای عملیاتی این امر می‌باشد، هلدینگی که با حضور متخصصین این حوزه و نگاه کارشناسی به ظرفیت‌های هر یک از مناطق آزاد می‌تواند با یک مدیریت واحد با هماهنگی با مناطق و نیز فعالیت بر روی کشورهای همسایه مناطق، شروع به جذب و فعالیت در حوزه معرفی و ایجاد برند گردشگری در این مناطق انجام دهد و با همکاری با شرکت‌ها و مجموعه‌های بزرگ گردشگری در کشورهای همسایه و ایجاد تعامل و توافق با ایرلاین‌های بزرگ و معتبر دنیا در سطح منطقه، در شناسایی و ترغیب گردشگران خارجی به استفاده از منابع بکر و جذاب مناطق آزاد فعال و پویا عمل کند.

اگر با مدیریت صحیح و تعامل درست در حوزه گردشگری موفق به رویداد دو اتفاق در کنار ساخت برند گردشگری شویم، در آینده شاهد رشد و رونق صنعت گردشگری در مناطق آزاد خواهیم بود که عبارتند از:

۱) صنعتی شدن مقوله گردشگری در کنار صنایع دیگر در مناطق آزاد کشور

۲) علمی شدن صنعت گردشگری و تربیت نیروی متخصص در این حوزه

البته این دو رویداد باید همزمان با یکدیگر صورت گیرد تا بتوانیم آینده مناسبی را برای گردشگری در مناطق آزاد کشورمان شاهد باشیم.

برپایی نمایشگاه‌ها و همایش‌های تخصصی و دعوت از شرکت‌های بزرگ و فعال در حوزه گردشگری در منطقه و همچنین حضور اساتید بین‌‍‌المللی در این حوزه در کنار تبلیغات تاثیرگذار می‌تواند در پایداری و تقویت این حوزه صنعتی نقش بسیار مهم و تاثیرگذاری را ایفا نماید.